خلج- قاشقاي ايليشگيسي حاققيندا- در رابطه خلج- قشقائي

PIERRE OBERLING: QASHQAI (QASHQAI) TRIBAL CONFEDERACY


A close relationship appears to have existed at one time between the Qashqai and the Khalaj, one branch of whom made its way to Azerbaijan and Anatolia, and another branch of whom settled down in the area known as Khalajestan in Central Persia, probably in Seljuqid times. Indeed, several authors, including H®asan Fasai, have gone so far as to argue that the Qashqai are but an offshoot of the Khalaj tribe (Fars Nama I, p. 312).

Vladimir Minorsky, however, believed that the migration of Khalaj nomads from Central Persia to Fars antedated that of the Qashqai and that the two groups merged when already in their present tribal territories (Personal interview, 1956). In any case, there are considerable Khalaj remnants among the Qashqai (see Garrod, p. 294), and there is also a large group of sedentary Khalaj on the Deh Bid plateau, north of Shiraz, who claim to have belonged, while still nomadic, to the Il-e Qashqai . A list of Qashqai clan names shows that, besides the Khalaj, some Afshar, Bayat, Qajar, Qaragozlu, SHamlu and Igder also joined the tribal confederacy (Oberling, The Qashqa'i Nomads of Fars, p. 30).

FARUK SÜMER: KAŞKAYLAR

Kaşkay eli, yeni bir topluluk olup, adına XVIII. yüzyıldan önceki eserlerde rastgelinmez. Bu topluluğun çekirdeğini oluşturan oymağın (Şahiler) Halaçlar’dan olduğu hakkında da aynı devir müverrihlerinin sözlerine inanılabilir. Esasen asıl yurtları Sane bölgesi olan Halaclar’dan bir kolun XIX. yüzyılda Fars’da yaşadığını biliyoruz. Ancak Kaşkayların ne gibi bir sebeple teşekkül etmiş olduğu üzerinde hiç bir bilgiye sahip değiliz. Bununla birlikte tahmin etmek mümkün olabilir ki, Fars eyaletinde yaşayan Türkmen oymaklarına mensup kollar XVIII. yüzyılın birinci yarısındaki Afgan istilası zamanında Halaclar’a (Şahiler) mensup kuvvetli bir oymağın etrafında toplanarak bu el’i vücuda getirmişlerdir.

MİRZA BALA: KAŞKAY

Kaşkayların Moğollardan çok daha evvel gelmiş olduklarına düşünülebilir. Gerçekten Kaşkayların bağlı bulunduğu söylenen Halaç Türklerinin Hindistan ve Afganistan ile birlikte İran'a yayıldıklarına dair daha X. yüzyıl müslüman kaynaklarında bilgi vardır. Anadolu'nun 16 vilayetinde birer ve Kuzey Azerbaycan'da 5 köyün Halaç adını taşıması, bu Türklerin İran ile birlikte Azerbaycan ve Anadolu'da yayılmış olduklarını göstermektedir. Azerbaycan'ın Mugan bozkırında, yani Halaç köylerinden birinin bulunduğu bölgede, XVII. yüzyılın ortalarında, Adam Olearius tarafından bir Halaç Türk topluluğuna rastlanmış olması ile, bugünkü Kaşkaylar arasında Halaç, Bayat, Afşar, İgdir, Beydili, Karabagi ve Karabahılu gibi topluluklar ile birlikte, bir de ayrıca Muganlu kabilesinin varlığı bu Türklerin Azerbaycan ile ilişkilerini göstermeğe yeter. Beydililerin, Timur seferlerini izleyerek, Suriye’den Azerbaycan'a dönen Şamlu Beydililerden bir kol olduğu sanılmaktadır. Aynı tahmin Baharlular için de uygun görülebilir. Kaşkaylar arasında iki, İnanlular arasında bir topluluk oluşturan Bayatlar, M. Fuad Köprülü'ye göre, Şam Bayatı denilen batıdan gelenler olmayıp, aslında eskiden beri İran'da yaşayan bir Türk aşiretinin ardılıdır. Kaşkaylar arasında bugünkü Türkmen kabilelerinin adlarını taşıyanlara da rastlanmaktadır. Bütün bunlardan çeşitli sülaleler devrinde, siyasi ve askeri mülahazalar ile yapılan sürgün ve göç sonucunda içlerine birçok başka Türk unsurları aldıkları anlaşılan Kaşkayların asıl ana kütlesi, yapılan tahminlere göre, bugünkü yurtlarına Moğol veya Selçuklular devrinde gelmişlerdir. Herhalde Timur fütuhatı zamanında Save, Kum, Kaşan, Çarra, Kara-Rud (=Karaç-Rud) tarafları Halaçlar ile doluydu. XIX. yüzyılın başında gezmiş olan Zayn al-Abidin Şirvani hemen bütün Fars, Irak ve Tahran taraflarını Halaçlar ile meskun bulmuş idi. Kaşkayların Halacistan'dan Fars'a geldikleri kendilerince de kabul edilmekte olduğu gibi, içlerinde bugün bile 70 ailelik bir Halaç topluluğu yaşamaktadır.