Xәlәc Türk bilgin vә nәsr әdәbiyatının qurucusu, Türkoloq Әli Cәmrasi`inin qardaşı, PKK terorist hörgütü tәrәfindәn öldürüldü

خله‌ج تورك بيلگين و نثر اده‌بيياتينين قوروجوسو، توركولوق علي اصغر جمراسي`نين قارداشي، پ ك ك تئروريست هؤرگوتو طره‌فينده‌ن اؤلدورولدو

برادر علي اصغر جمراسي، عالم و توركولوق ترك خلجي،بنيانگذار نثر ادبيات تركي خلجي، توسط سازمان تروريستي پ ك ك به قتل رسيد

---------------
در سوك برادر شهيدم حاج علي اكبر جمراسي كه توسط كردهاي پ ك ك به شهادت رسيد.

علي اصغرجمراسي -بيليم

شهيدلالام

خابار كلدي بولبول اوچدو،
گول هغلدي من هغلديم.
بورقوت اوْلدو، بولوت ياغدو،
كؤك هغلدي من هغلديم.

xabar käldi bulbul uçdu,
gul häġladi man häġlädim.
burqut oldu bulut yaġdu,
kök häġlädi män häġlädim.

لالا بوْدين قوللاجلادوم،
يارالارين يودوم وادوم،
ايچته كؤندو يالازلادم،
هوْت هغلدي من هغلديم.

lala bodīn qollaçladum,
yaralarīn yudum vadum,
içtä köndüm yalazladum,
hot häġlädi män häġlädim.

ييغشدي كلدي بالوقلوغ،
قفيس هارتوندا كؤز ياشلوغ،
تؤكدو كؤز ياشين تلخابلوغ،
ائل هغلدي من هغلديم.

yiġişdi käldi baluqluġ,
qäfis hartunda közyaşluġ,
tökdü közyaşīn tälxabluġ,
ēl häġlädi män häġlädim.

اوغول يوٍزين هاشدو ننه،
هايدو:لاي لاي مظلوم ببه،
اوخشادو باجو لا ابه،
خالق هغلدي من هغلديم.

uġul yüzīn haşdu nänä,
haydu laylay mäzlüm bäbä,
oxşadu bacu la äbä,
xalq häġlädi män häġlädim.

آه چكدي لالا- باجولار،
آمو دايو- كلماجولار،
اوغولو قيزي هاجولار،
دوست هغلدي من هغلديم.

ah çäkdi lala-bacular,
amu dayu kälmacular,
uġulu- qizi hacular,
dost häġlädi män häġlädim.

قفيس‌چه ياتموشدو آرام،
يوٍركيمده جوْشدو يارام،
يوٍزيٍن هاچدوم هايدوم سلام،
بوش هغلدي من هغلديم.

qäfisçä yatmuşdu aram,
yüräkimdä coşdu yaram,
yüzīn haçdum haydum sälam,
boş häġladi män häġladim.

هايدوم: كؤزين يومما لالا،
مني غمليغ سالما لالا،
قوي كؤزينده اوپدوم لالا،
كؤز هغلدي من هغلديم.

haydum közīn yumma lala,
mäni qämliġ salma lala,
qoy közīndä öptüm lala,
köz haġladi man häġladim.

هايدو: من زيندانو بي ‌قوشام،
بي گولقا من وورولموشام،
قفسمده قورتولموشام،
قوش هغلدي من هغلديم.

haydu män zindanu bī quşam,
bī gulqa män vurulmuşam,
qäfäsemdä qurtulmuşam,
quş häġlädi män häġladim.

اؤپتوم هادورلوق اؤپوشين،
وداع ائتديم سوي كؤروشين،
آزاد ائتديم هيجران قوشين،
يار هغلدي من هغلديم.

öptün hadurluq öpüşīn,
väda ētdim soy körüşīn,
azad ētdim hicran quşīn,
yar häġlädi män häġlädim.

بيليم هايور: غريب لالا،
دوست اليچه اسيرلالا،
باغيري قان شهيد لالا،
قان هغلدي من هغلديم.

bilim hayır:qärib lala,
dost äliçä äsir lala,
baġırı qan şähid lala,
qan häġlädi man häġlädim.


ترجمه فارسي:

خبر رسيد بولبول پريد،
گل گريست و من گريستم.
طوفان غريد و ابر باريد،
آسمان گريست و من گريستم.

قامت برادر را به آغوش كشيدم،
زخم هاي او را شستم وبستم،
از درون سوختم و شعله ور شدم،
آتش گريست و من گريستم.

اهل روستا و شهر جمع شدند آمدند،
بدنبال تابوت باچشم گريان
اهل تلخاب اشك ها ريختند
ايل گريست و من گريستم.

صورت فرزندش را باز كرد مادر،
گفت لاي لاي اي مظلوم پسر،
ناله كردند و گريستند خواهر ومادر
مردم گريستند و من گريستم.

آه كشيد برادر و خواهران،
عمو -دايي و نزديكان،
پسر و دخترش و حاجيان،
دوست گريست و من گريستم.

آرام در تابوت خفته بود،
دل مجروحم جوشيد،
رويش را بازكردم و گفتم سلام
سر گريست ومن گريستم.

گفتم چشم هايت را نبندبرادر
مرا غمگين رهها نكن برادر،
بگذاز ببوسم از چشم هايت برادر
چشم گريست و من گريستم.

گفت من يك پرنده زنداني بودم،
شيداي يك گل شدم
از قفس آزاد شدم
پرنده گريست و من گريستم.


بوسيدم بوسه جدايي را
وداع كردم آخرين وداع را
آزاد كردم مرغ هجران را
يار گريست و من گريستم.

«بيليم» گويد: اي غريب برادر
اي اسير در دست دوست برادر
خونين جگر شهيد برادر،
خون گريست و من گريستم.

«علي اصغرجمراسي»


ين مقاله توسط آقاي دكتر بيلگه خان گؤك داغ درهمايش بين المللي زبان تركي در دانشگاه ازميردر بهار سال 1389 ارائه شده است.


http://jamrasi.blogfa.com/post-109.aspx
http://xelec-turk.blogspot.com/


عنوان مقاله «علي اصغرجمراسي»


ALİ ASGER CEMRASİ (1964-…..)

HALAÇ TÜRKÇESİYLE YAZILAN İLK ESER


Dr.Bilgehan A. GÖKDAĞ


Türklerin çok eski zamanlardan beri İran coğrafyasında yaşadığı bilinmektedir. 90’dan fazla dil ve lehçenin konuşulduğu 70 milyonluk ülkede Fars, Türk, Arap ve Beluçlar, en kalabalık etnik unsurlar olarak karşımıza çıkar. İran’da yaşayan Azerbaycan Türkleri 25- 30 milyonluk nüfuslarıyla Farslardan sonra ülkedeki en güçlü gruptur. İran’da Azerbaycan Türklerinin dışında Türkmenler, Kaşkaylar, Horasan Türkleri, Halaçlar, Sonkurlar, Ebiverdiler, Kazaklar ve Özbekler gibi Türk grupları yaşamaktadır (Blage 1997: 272). 20. yüzyılın başlarına kadar çoğu zaman Türkler tarafından yönetilen İran’ı Fars diliyle konuşan devlet olarak da tanımlayabiliriz. Türkoloji için İran’ın çok zengin kaynaklara sahip olduğunu işaret eden araştırmacılar, son 40 yılda ortaya koydukları malzemelerle bunu ispatlamışlardır. Özellikle Halaç Türkçesinin keşfi, Türkolojide çığır açmış, Türk dil ve lehçeleri yeniden tasnif edilmiştir.

Eftalitlerden itibaren Afganistan, Pakistan, Hindistan ve İran coğrafyasında görülen Halaçlar, Gazne ve Delhi Türk sultanlığı devletleri içinde önemli roller üstlenmişlerdir. 8.-9. asırda Halaç kızlarının saraya gelin getirilmesi ile ilgili kayıtlarda Halaç adının geçmesi önemlidir. Afganistan’da Türklerin varlığı Bahterce yazılmış belgelerle de tanıklanmaktadır. Türkçe ad ve unvanlarının geçtiği en eski belge 630 tarihlidir. Belgelerin birinde bir Halaç prensesinden bahsedilmektedir (Sims- Williams 2001). 9.- 10. yüzyıllarda Arap seyyahlarının eserlerinde Halaçlardan bahsedilmektedir. Harezmî’nin Mefâtihu’l-Ulûm adlı eserinde Halaç ve Kencine Türkleri, Eftalitlere dayandırılmaktadır (Ölmez ;1995:15).

İran’da yaşayan Halaçlar, Tahran’ın 160 km. güneybatısında Save, Kum, Erak ve Tefriş illeri arasında yer alan bölgede meskûndurlar. Halaçlar, kendi aralarında iki gruba ayrılmaktadırlar. Helec-i Sava veya Kahır adlı ilk grup, Save, Herekan ve Novberan bölgesinde bulunmaktadır. Kum, Erak bölgesindekiler ise Helec-i Emir Hüseynli olarak adlandırılmaktadır. Halaçların yaşadığı köylerin isimleri Cemrasi’nin “Menim Helec Türk Balukum” adlı 35 dörtlükten oluşan şiirinde yer almaktadır (Cemrasi 2007).

Bilim hayur: bular sözüm

Kėçe kündüz yummam közüm

Telhabça men haçdom közüm

Menim Helec Türk balukum



Elli baluk Helec tözdüm

Neğme yirle haydom sözüm

Helec tilin salmam özüm

Menim Helec Türk balukum

Halaç Türkçesi Telhab ve Herrab ağzı olmak üzere iki ana kola ayrılır. Telhab ağzındaki ö ve ü sesleri, Herrab ağzında ė’ye dönüşür. Telhab ağzı köz, kün, söz, öz; Herrab ağzı kez, ken, sez, ez. Halaç Türkleri arasında Halaççanın durumu, Farsçanın karşısında gerilemiş durumdadır. İran’da ülkenin resmî dili olan Farsça karşısında Türkçenin hemen bütün yörelerde dilsel gerileme içinde olduğu; ses, şekil, söz dizimi ve kelime hazinesi bakımından Farslaşmaya başladığı görülmektedir. Resmî dilin sıkıştırması sonucu, İran’da Horasan, Halacistan gibi bölgelerde Türkçenin tamamen ortadan kalkacağı söylenmektedir (Doerfer 1996; Menz 2003: 147- 148). Dil ölümlerinin çok çeşitli sebepleri bulunmaktadır. Bunlardan biri kültürel asimilasyondur. İnsanların üzerindeki siyasî, sosyal ve ekonomik baskılar sonucu iki dillilik ortaya çıkar. İnsanlar eski dillerini anlarken yeni dillerini gittikçe daha iyi kullanmaya başlar. Sonra genelde, oldukça hızlı şekilde bu iki dillilik düşüşe geçer ve eski dil yerini yenisine bırakmaya başlar. Bu, üçüncü aşamaya götürür ki bu aşamada genç nesil, yeni dilinde iyice ustalaşır, kendini onunla tanımlar ve ihtiyaçlarını karşılamak için birinci dilinin gereksiz olduğunu fark eder. Anne babalar, çocuklarıyla konuşurken veya onların yanında eski dili daha az kullanmaya başlar ve çocuklar yeni toplumda doğdukça yetişkinler onlarla dillerini konuşabilecek daha az fırsat bulurlar. Bir nesil içinde bazen 10 yıllık bir sürede aile içindeki sağlıklı iki dillilik durumu, tek dilliliğe kayıp, dili ölüme bir adım daha yaklaştırır (Crystal 2007: 98- 99). Halaç Türkçesi, diğer birçok Türk lehçesi gibi (Karay, Tuva, Şor, Altay vd.) tehlikede olan diller arasındadır. Genç neslin bilmediği, yaşlı nüfusun konuştuğu bu dilde bu zamana kadar yazılı herhangi bir eserin bulunmayışı, Halaç Türkçesini gittikçe geriletmektedir.

Halaç dil malzemesini bilim âlemine tanıtan V. Minorsky olmuş; ancak o Halaççayı, Azerbaycan Türkçesinin bir ağzı olarak görmüştür (Minorsky 1940). M. Mukaddem, Gûyişha-yı Vefs ve Aştiyan ve Tefriş, İran Kunde Tahran 1318 (1939) adlı eserinde Vefs, Aştiyan ve Tefriş bölgesindeki Azerbaycan ve Halaç Türkçesi dil malzemelerini derlemiş ve incelemiştir. Halaç Türkçesinin gerçek anlamda bilimsel keşfi Gerhard Doerfer, W. Hesche ve Semih Tezcan tarafından yapılmıştır. 1968 yılında Halaçların yaşadığı bölgede derlemeler yapan ekip daha sonra bu dil malzemesini işleyerek neşretmiştir. Halaçça malzemeler, gramer, sözlük, folklor metinleri; kitap olarak Doerfer ve öğrencilerinin gayretli çalışmalarıyla bilim âleminin önüne konulmuştur. Ayrıca Halaçça malzemelerin ışığı altında Türk dili tarihine ışık tutacak birçok makale, aynı ekip tarafından yazılmıştır (Tezcan 1999).

Halaççanın yaşaması için gayret gösteren bir isim, Eli Asger Cemrasi’dir. Cemrasi, Karşu Balukka Selam adlı şiir kitabını 2007’de neşretmiştir. Bu kitap Halaç Türkçesiyle yazılmış ilk kitap olması bakımından önemlidir. Eli Esger Cemrasi, 1964 yılında İran’ın merkezi eyaletine bağlı Tefreş şehrinin Ferahan ilçesi Telhab kasabasında dünyaya geldi. İlk öğrenimini Telhab kasabasında, orta ve lise öğrenimini ise Kum şehrinde tamamladı. Tahran’daki İmam Sadık Üniversitesinin Siyaset ve İslamî Eğitim bölümünde lisans ve yüksek lisans eğitimini tamamladı. 1992-2002 yılları arasında Erak şehrinde üniversitede siyasî hukuk ve idare hukuku dersleri verdi. 2000-2001 yılları arasında Ferahan ilçesindeki Peyame Nur Üniversitesinde yönetici olarak görev yapan Cemrasi’nin emniyet ve güvenlikle ilgili de kitap ve makaleleri de bulunmaktadır. Cemrasi şu an Halaç Türkçesinin sözlüğünü hazırlamakta olup yarısını tamamlamıştır.

Cemrasi’nin Halaçlarla ilgili Halac ha Yadgar Türk hay basten, Tahran 1385 (2006) adlı ilk kitabı Farsça olup Halaçların tarihine ait bir araştırmadır. Halaçların tarih sahnesine çıkışı, Türkistan’dan Halacistan ve Ferahan’a gelişinin konu edildiği kitapta Halaç dili ve folkloru ile ilgili kısaca bilgi de verilmiştir.

Cemrasi’nin Karşu Balukka Selam adını taşıyan kitabı, Halaç Türkçesiyle yazılmış ilk metin olması bakımından çok önemlidir. Farsça yazılan ön sözde Cemrasi, kitabını Şehriyar’ın etkisiyle yazdığını ifade eder.

Men bilimem bilmekemçe kalmuşam

Hişemeki yürekime hatmuşam

Şehriyarda makul ilham almuşam

Yaşamuşam tatluk şirin sözüle

Danuşmuşam tuşumça men özumle

Kitap, yedi bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm (5-44) (Biyimci belem), Til Bilgesi başlığını taşımaktadır. Bu bölümde daha çok Halaççadaki seslerin Arap alfabesindeki karşılıkları, bazı yapım ekleri, iyelik ve fiil çekimi yer almaktadır.





اويناماقچام

Oyna-maqça-m



اويناماق چاين

Oyna-maqça-yın



اويناماق چار

Oyna-maqça-r



اويناماق چاق

Oyna-maqça-q



اويناماق چايز

Oyna-maqça-yız



اويناماقچارلار

Oyna-maqça-r-lar



کزمکچه م

Kəz-məkçə-m



کزمکچه ين

Kəz-məkçə-yin



کزمکچه ر

Kəz-məkçə-r



کزمکچه ک

Kəz-məkçə-k



کزمکچه يز

Kəz-məkçə-yiz



کزمکچه رلر

Kəz-məkçə-r-lər

45.- 54. sayfalar arasındaki ikinci bölümde (ekimci belem), 23 beşlikten oluşan “Tatalar Sözü” adını taşıyan uzun bir şiir bulunmaktadır.

Artuk haygam sözüm mene haz kelir

Sözlərimçə yürəkimə qəm kəlir

danuşduğı,közlərimə nam kəlir

sözlərimə,haçuĝ şirin qatorum

113 – 204. sayfalar arasında “Negmeler” başlığını taşıyan dördüncü bölümde (törtüncü belem), 25 şiir bulunmaktadır. Köy hayatı, anne, baba, aile, yaşlılık, gelin-kız atışması, öğretmene övgü, dostluk, vefa gibi konular şiirlerde işlenmiştir. Okumak, öğrenmek kavramlarını sıklıkla kullanan Cemrasi’nin kendisine “Bilim” mahlasını seçmesi de tesadüfî olmasa gerektir.

Selam sene muellim

Alkuş sene muellim

Bilimin çirağu sayu sen

Küneşin saçağu sayu sen

……

Haydu sene örgetmen

Alkuş sene örgetmen

Sen tilinye küvenib

Heleç tili sevenib

Cemrasi’nin şiirinin beslenme kaynakları arasında Yunus Emre de bulunmaktadır. Yunus’un çok bilinen ilahisinin;

Bu dünyadan gider olduk

Kalanlara selam olsun

Bizim için hayır dua

Kılanlara selam olsun

mısraları, Cemrasi’nin dilinde

Bi kün varum bu dunyada

Kalgullarka selam olta

Hatıremi yar yoldaşka

Haygullarka selam olta diye yankılanır.

Cemrasi, Halaçları Türklüğün bir parçası olarak görür. “Menim Helec Türk Balukum” şiirinde Türklüğe vurgu yapılarak Halaçların yaşadığı köylerin adı mısraların içine serpiştirilmiştir.

Elli baluk Helec tözdüm

Negme yirle haydum sözüm

Helec tilin salmam özüm

Menim Helec Türk balukum

İlk örneklerine Kaşgarlı Mahmud’un Divânü Lûgati’t-Türk adlı eserinde rastladığımız “dedim dedi” tarzı şiir, halk şiirinde yaygın olarak kullanılan bir biçim olup koşma ve semailerdeki âşık ve sevgilinin dedim-dedi ifadesine bağlı karşılıklı söyleşmelerdir (Batıislam 2000: 2001). Divânü Lûgati’t-Türk’te “aydum aydı” biçimiyle karşımıza çıkan söyleyişi, Cemrasi’nin şiirinde de görmekteyiz. “Bildi” şiirinde;

Haydum: éy kiz nesen oldın bıvefa

Haydu: es canuma vérmedin safa

Haydum: men bilimem yek étme cafa

Bisi haydu kelim bisi kelmedi

mısralarıyla Halaç şiirinde de bu tür söyleyişin olduğu görülmüştür.

Cemrasi’nin Tilimhan’dan da etkilendiğini görmekteyiz. 1763-1831 yılları arasında Orta İran’ın Save şehrinin Meraga kasabasında yaşayan Tilimhan, kendi döneminde ve daha sonraları Azerbaycan ve İran’da birçok şairi etkilemiştir. Kaşkay Türklerinin en kuvvetli şairlerinden Me’zun, Türkmen Mahmıd, Derviş Bahrevan “İnallı”, Tilimhan’dan etkilenen şairlerden sadece birkaçıdır. İran Türklerinden rahmetli Ali Kemali ve Mehemmed Taki Zehtabi’nin gayretleriyle Tilimhan’ın eserleri ve sanat anlayışı ortaya konmuştur. Hekim Tilimhan Divanı, Esedullah Emiri tarafından 1380 tarihinde Kum şehrinde neşredilmiştir. Cemrasi “Bilim” mahlasını seçerken Tilimhan’ın mahlası olan “Tilim” den de etkilenmiş olsa gerek. “Karşu Balukka Selam” kitabına Tilimhan’ın “Vicudname” şiirini Halaç Türkçesine aktararak almıştır.

Tilimhan:

Âlem-i zerratde mehlukat oldum

Şükr Allah’a Müsülmane yetişdim

Mehemmed’e ümmet, Allah’a bende

İkrar verdim men, imane yetişdim

Cemrasi:

Âlem-i zer içre mendek helk oldum

Allakka şukr müselmanka érişdim

Mohemmedke ommet tanrıka bende

İkrar verdim men imanka érişdim.

Cemrasi, Tilimhan’ın şu dörtlüğünü Halaç Türkçesine aktarırken bazı değişiklikler yapmıştır.

Mürdeşurlar gusl, tedfin verdiler

Yeddi üzve sidr-kafur vurdular

Başdan başa mene ağ geydirdiler

Cehd éyleyib karvane yetişdim

Cemrasi:

Yoldaşlarum gesl ve goslum vérdiler

Yeti yerke sıdr u kafur sepdiler

Boşta hadakka mene hürün çékdiler

Ketse oldum karvanka érişdim

Tilimhan’da “baştan başa” ifadesi, Cemrasi’de “boşta hadakka” şeklinde geçmektedir.

Türkiye ve Azerbaycan’da çok bilinen ve sevilen “Ayrılık” şarkısının 9 beşlikten oluşan uzun bir Halaç varyantı da bu bölümde yer almaktadır. “Hadurluk” adlı şiirin son bendinde “Bilim” mahlasının da geçmesi Cemrasi’nin bilinen şarkıya bazı eklemeler yaptığını göstermektedir.

Fikrimden geceler yatabilmirem

Bu fikri başımdan atabilmirem

Neyleyim ki sene çatabilmirem

Ayrılık ayrılık aman ayrılık

Her bir dertten olar yaman ayrılık

Uzundur hicrimden kara geceler

Bilmirem ben geldim hara geceler

Buruktur hicrimden kara geceler

Ayrılık ayrılık aman ayrılık

Her bir dertten olar yaman ayrılık

Bu şiirin ilk iki bendi Cemrasi’de şöyledir:



keçələr tuşunda yatu bilmürüm

bu tuşu meynimdə hiyi bilmürüm

hayurum səndə mən təzə bilmürüm

hadurluq-hadurluq haray hadurluq

hamu dərdə olur savay hadurluq

uzaqar hicrində qara keçələr

bilmürüm yuvaqam nerəğ keçələr

vürmüş yürəkimə yara keçələr

hadurluq-hadurluq haray hadurluq

hamu dərdə olur savay hadurluq

Cemrasi’nin Ayrılık şiirine bazı ilaveler yaptığını “Her yérçeki Xelec baluklug kördim” mısraının geçtiği bentten de çıkarabiliriz.

U kündeki balukunda köç etdim

Her yérçeki Xelec baluklug kördim

Baruşdum undula halunda öpdim

Hadurluk-hadurluk haray hadurluk

Hamu derde olur savay hadurluk

Beşinci bölüm (beşimci belem) “Bayatiler” adını taşımakta olup Azerbaycan, İran, Irak ve Türkiye’de de çok bilinen 83 bayatı “mani” burada bulunmaktadır

Lay lay haydum yatu sen

Kızıl gulka batu sen

Kızıl gulin içiçe

Şirin udu bulu sen

…….

Bağınça hüzüm kalmuş

Yüzinçe közüm kalmuş

Ekki amu kizimiyn

Bisiçe sözüm kalmuş

…….

Xelecler narunusayn

Mezelig tatlugusayn

Elimi sende üzmem

İşgimiyn ahurusayn

….

Kızıl gul omagatdu

Saralmış sulmagatdu

Bi hadurluk bi hölüm

Heç bisi omagatdu

“Terennümler” adını taşıyan 6. bölüm (altumcu belem), kitabın 227-239. sayfaları arasındadır. Bu bölümde türkü formunda 10 şiir yer alır. Bazı şiirlerde şairin mahlası olan “Bilim” geçmektedir. Cemrasi’nin, bu şiirleri şarkı veya türkü sözü olarak yazdığını düşünebiliriz.

Kaşların kara Helec

Derdime çara Helec

Sende men el kötürmem

Çekgeler darga Helec

Varma varma narun yar

Meni salma narun yar

….

Ay kiz türk yek yanuma

Gadayn-beleyn canuma

Men sende üzmem elim

And olta vucdanuma

Seneyn menim öz gulum

Gul üstüçe bulbulum

…..

Sene kurban kesem men

Kelmegeyn sen, küsem men

Sende haduru kezem men

Heleclerin maralu

Kitabın sonunda (s. 241-268) metinde geçen 740 adet Halaçça kelimenin Farsça karşılıklarının verildiği sözlük kısmı yer almaktadır. Ancak burada bazı kelimelerin “men”, “mndeg”, “meni deg”, “menim” örneklerinde görüldüğü gibi çekimli şekilleri de madde başı olarak sözlüğe dahil edilmiştir.

KAYNAKLAR

Batislam, H. Dilek, 2000, “Divan Şiiriyle Halk Şiirinde Ortak Bir Söyleyiş Biçimi (Müracâa-Dedim-Dedi), Folklor/Edebiyat, C. VI, S. 22, s. 201-211.

Blaga, Rafael, İran Halkları El Kitabı, 1997.

Bosnalı, Sonel, 2007, “Halaç Türkçesinin “Argu” Kökeni Hakkında”, SDÜ I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu 23-26 Ekim 2007.

___________, 2008, “Halaç Türkçesinde Gelecek Zaman. Biçim, Değişke ve Kullanım”, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 20-25 Ekim 2008, Ankara.

___________, 2009, Bildiriler. Türkçenin Söz Dizimi ve Türk Edebiyatında Üslûp Arayışları I, Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, s.103-114.

Cemrasi, Eli Esger, 2006, Halac ha yadgar Türk hay basten, Tahran.

_______________, 2007, Karşu Balukka Selam, Tahran: Endişeye No Yay.

Crystal, David, 2007, Dillerin Katli (çev. Gökhan Cansız), İstanbul: Profil Yay.

Doerfer, G., 1987, “Mahmūd al-Kāšgarī, Argu, Chaladsch”, Ural-Altaische Jahrbücher, S. 7, s. 105-14.

__________, 1999, “İran”daki Türk Dil ve Lehçeleri ile Bunların Hayatta Kalma Şansı”, 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: TDK Yay.

__________, 2005, “Khalaj”, Encyclopadedic Ethnography of Middle East and Central Asia I (ed. R. Khanam), Nev Delhi: Global Vision Publishing House, 429-431.

Emiri, Esadullah, 2007, Hekim Tilimhan Divanı, Kum.

Heyet, Cevat, 2008, Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TDK Yay.

Kıral, Filiz, 2000a, “Copied relative constructions in Khalaj”, Studies on Turkish and Turkic languages. Proceeding of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics, Oxford, 1998 (Aslı Göksel, Celia Kerslake), (Turcologica 46) Wiesbaden: Harrassowitz, s. 181-188.

_________, 2000b, “Reflections on -miš in Khalaj”, (ed. Lars Johanson, Bo Utas), Evidentials. Turkic, Iranian and neighbouring languages, Berlin & New York: Mouton de Gruyter. s. 89-101.

__________, 2006, Weiteres zum Imperativ im Chaladsch, UAJB Band 20, Wiesbaden: Harrassowitz, s. 183-198.

Menz, Astrid, 2003, “Endangered Turkic Languages: The case of Gagauz In”, Language death and language maintenance: theoretical, practical and descriptive approaches (ed. Mark Janse & Sijmen Tol), Amsterdam: Benjamins, s. 143-155.

Minorsky, V., 1940, “The Turkish Dialect of the Khalaj”, Bulletin of the School of Oriental Studies, V. 10.2: 417-439. (Türkçesi: F. Güley, “Halaç Türk Diyalekti”, TDED, C. 4.1-2,1950: 83-106).

Mukaddem, M. 1939,Guyişha-yı ve Aştiyan ve Tefriş, İran Kunde, Tahran.

Ölmez, Mehmet, 1995, “Halaçlar ve Halaçça”, Çağdaş Türk Dili, S. 84, s. 15-22.

Sims-Williams, Nicholas, 2001, Bactrian Documents from Northern Afghanistan I,USA: Oxford University Press.

Tezcan, Semih, 1999, “Halaççanın Önemi ve Halaçça Araştırmalarının Sürdürülmesi Gerekliliği”, Issues in Turkic Languages description and language Contact (ed. S. Fujishiro, M. Shogzito), Kyoto, s. 203-212.

خله جله ر و خوراسان توركله رينده ن موللا نصره ددين (ملا نصرالدين) لطيفه له ري

لطيفه هاي ملا نصرالدين به توركي خلجي و لهجه خراساني زبان تركي

بو مقاله آدليم توركولوق سايين پيروفئسور دوكتور سولطان تولو طره فينده ن سؤزوموزه گؤنده ريلميشدير. بو يازيدا نصره ددين خوجا (ملا نصرالدين) لطيفه له رينده ن بير نئچه سي، خله ججه و خوراسان توركجه سينده وئريلميشدير. يازينين بوتونونو پ.د.ف. فورماتيندا بو آدرئسده ن انديره بيله رسينيز:

http://www.4shared.com/file/166727947/69eab8a7/malla-nesreddin-xelecistan-xor.html

آشاغيدا يازينين گيريش بؤلومونو – اؤز توركجه ميزه اويارلاياراق- وئريره م. مئهران باهارلي

ايران، خله جله ر و خوراسان توركله رينده ن موللا نصره ددين (ملا نصرالدين) لطيفه له ري

توركجه يه چئويره ن: پيروفئسور دوكتور سولطان تولو، موغلا يونيوئرسيته سي اؤيره تيم اويه سي.

٢٠٠٨ ايلينين يونسئكو طره فينده ن نصره ددين خوجا ايلي ائعلان ائديلمه سي دولاييسي ايله نصره ددين خوجانين ايران`دا، خله جله ر و خوراسان توركله ري آراسيندا بليرله يه بيلديييميز لطيفه له ري بورادا سونماق ايسته ديك. اصلينده بو لطيفه له رين توركمه نله رجه ده آنلاتيلديغيني بيلسه ك ده، ايران`دا بو لطيفه له رين هر نده نسه ايران توركمه نله رينجه (توركمه ن صحرا بؤلگه سينده) بيلينمه دييي طره فيميزه ايله تيلميشدير. اولاشابيلديييميز قايناقلاردا خوراسان توركله رينده ن دؤرد، خله جله رده ن ايسه ١٣ لطيفه تثبيت ائتديك. درله مه له ر، پيروفئسور دوكتور گئرهارد دوئرفئر و ائكيبينجه ١٩٦٩ و ١٩٧٢ ايلله رينده ايران`دا، خوراسان و خله ج بؤلگه سينه ياپيلان آراشديرما گزيله ري سونوجو ياپيلان چاليشمالاردان آليندي. بورادا، بونلارين توركجه يه سؤزلو چئويريله ريني وئرمه يه چاليشديق. چئويريله رين خوراسان توركجه سينده كي و خله ججه ده كي بيچيمله رينينين قارشيلاشديريلابيلمه سي اوچون بونلارين اؤزگون لهجه ده كي بيچيمله ري داراناراق يازينين سونوندا وئرمه يي دوغرو بولدوق. لطيفه له رين بنزه رله ري قوشقوسوز كي توركييه توركجه سينده و يا اؤته كي لهجه له رده ده واردير، آنجاق واريانتلارين قارشيلاشديريلما ايشي بورادا نصره ددين خوجا اوزمانلارينا بيراخيلميشدير. بوراداكي گره چله رين، نصره ددين خوجا آراشديرماجيلارينا ياراري اولماسيني اوميد ائده ريك.

خوراسان توركجه سينده ن آلديغيميز دؤرد لطيفه، سيراسي ايله بجنورد، سلطان آباد، دوغائي`ده ن آليندي. بونو ايزله يه ن اؤته كي لطيفه له ر ايسه، خله جله رين ياشاديغي چاهك، حسن آباد، سربند، محسن آباد، نادرآباد، ژيريك آغاج، موشاكيا، سفيدآلا، قاراسو، قورقور و شاقالو`دان آليندي.

كتاب قارشوبالوققا سلام به زبان تركي خلجي با اصلاحات براي دومين بار چاپ ومنتشرشد

چاپ دوم قارشوبالوققا سلام



مشخصات كتاب

نام كتاب: قارشوبالوققا سلام

نويسنده: علي اصغر جمراسي

ناشر: انتشارات انديشه نو

طرح جلد: حوريه جمراسي

نوبت چاپ: دوم 1388

تيراژ: 1000

قيمت: 30000 ريال

مركز پخش: تهران،ميدان انقلاب،ابتداي خيابان كارگرشمالي،پاساژ فيروز،طبقه دوم انديشه نو،تلفن 66427371

شماره شابك: 8-32-6149-964-978

من«بيليم»م، بيلمِه كيمچه قالموشام

حيشَمَكي يُؤرَكيمه هاتمُوشام

شهرياردا، ماقُول ايلهام آلموشام

ياشاموشام تاتلوخ شيرين سُؤزُوله

دانُوشمُوشام توشومچا،من اؤزُومله

Mən bilim məm bilməkimçə qalmuşam

Hişəməki yürəkimə hatmuşam

Şəhriyarda maqul ilham almuşam

Yaşamuşam tatluĝ şirin sözülə

Danuşmuşam tuşumça mən özümlə

منظومه قارشوبالوق كتابي است شامل هفت گفتار كه بزبان تركي خلجي به شرح ذيل تهيه وتنظيم شده است:

گفتار اول روزنه‌اي است؛ جهت آشنايي محققين وتركولوژهاي گرامي باالفبا وآيين نگارش تركي خلجي.

گفتاردوم درواقع پيشواز اين منظومه است، باعنوان «تاتالارسؤزو» (سخن بزرگان).

گفتار سوم«قارشوبالوققا سلام»درواقع تكرارعنوان اصلي كتاب است. شامل مجموعه اشعاري است كه بصورت بئش- بئش (مخمّس) به سبك وسياق اثرجاودانه‌ي «حيدرباباياسلام» مرحوم استاد محمدحسين شهريار حيدربابا يا سلام،تدوين شده است.

اين فصل درواقع خاطرات تلخ و شيرين دوران كودكي و نوجواني نگارنده است كه بصورت نظم درآمده ودرقالب مجموعه اشعاري به زبان تركي خلجي درخدمت علاقمندان قرارمي گيرد.

گفتار چهارم باعنوان«نَغْمَه لر» حاوي تعدادي گرايلي وقوشما با عناوين مشخص كه بيشتر جنبه پندو اندرز دارد آمده است.

گفتارپنجم، شامل هشتاد و چهار دوبيتي با عنوان«بياتيلر»مي باشد.

گفتارششم تحت عنوان ترننوملارشامل چندقطعه ترانه تركي خلجي براي اهل دل تدوين گرديده است.

وسرانجام گفتار پاياني كتاب نيز شامل مجموعه لغات وواژه هاي تركي خلجي است به همراه معاني فارسي آنها به منظور كمك به خوانندگان محترم تدوين شده است.

هدف ازاين نوشتار،بيان خاطرات تلخ وشيرين خودبه زبان خلجي، و ترويج زبان وفرهنگ اصيل خلج ها ،ابراز ارادت ومحبت به اين آداب وسنت حسنه محلي ومعرفي اين فرهنگ به مسئولين ذيربط وهمچنين به آينده هاي دور و نزديك است. ونيز تفهيم اين اصل كه ارج نهادن به سنت هاي گذشته و زبان مادري منافاتي با رشد وتوسعه وپيشرفت ندارد؛ اگرچه دركشاكش توسعه وترقي بسياري ازآداب وسنن، قرباني مي شوند اما؛ درد بيگانگي ازفرهنگ خويش گمتراز درد ازدست دادن سرزمين نيست.چراكه:

بُؤدا خيال بانالاري،كُوٍن چالموشْ

اوجا تاغلار- تاشلار يادومچا قالموشْ

قارشوبالوق،اؤزی مَنه،دانُوشمُوشْ

بُو نه سَسَرسَن‌دونياقا،هاتموشاين

يئِكَه ‌بُوراق،كُؤردوم نِئده قالموشاين

مقصودما،دراين منظومه، فراترازمعرفي كوه موسوم به«قارشو»يا (دونا) ،به معناي قصر،ايوان وكاخ،در زبان خلجي است كه در ابتداي ورودي روستاي‌تلخاب واقع درسمت غربي قرار گرفته است.

اصل‌اين‌‌كلمه به همراه مهاجرت اقوام كهن خلج ازآسياي ميانه آورده شده است كه‌درحال ‌حاضر نيز درتركستان بزرگ به همين مفهوم از آن نام مي برند كلمه‌‌ي‌«بالوق»به‌معناي روستا و شهر است.

منظومه«قارشوبالوققاسلام»درواقع‌بيانگرتاريخ،فرهنگ،زبان،رفتار اجتماعي ‌و دريك‌كلام،عشق،آمال ‌وآرزوي ‌يك‌خلج به همنوعان و فرهنگ ‌گذشته‌ي‌خويش‌است.

اين منظومه روزنه‌اي براي‌ بازگشت به خويشتن ودريچه اي براي ارج نهادن به فرهنگ،سنن گذشته و قدمي جهت باز نويسي خاطرات شيرين به زبان‌تركي خلجي باشد.

اميداست مطالعه‌ي ‌اين اثر براي محققين،پژوهشگران،شعرا‌، اديبان، دانشوران، عاشيق‌ها وسايراقشارعلاقمندبه فرهنگ‌وادبيات ترك وخلج مثمر ثمر واقع گردد.

علي اصغر جمراسي

مخلص به«بيليم»

بالوغوم؛ خلج توركجه‌سينده سسلي شعر / علي اصغر جمراسي

http://www.4shared.com/file/142834012/3cf9407/balogom_06-hala_turkcesinde_iir-cemrasi.html

يالتاق‌لارين ايشي‌ري

yaltaqlarıyn işiri

http://jamrasi.blogfa.com/

مردلركه نامرد اوماق،

آلچاقلارين ايشي‌ري!

آلچاقلارو اوجالتماق ،

يالتاقلارين ايشي ري .

mərdlərkə namərd omaq

alçaqlarıyn işiri

alçaqlaru ucaltmaq

yaltaqlarıyn işiri

مايماقلار اوماساتدو

يالتاق بولونمازاتدو

يالتاقلار لا دوست اوماق ،

مايماقلارين ايشي ري.

maymaqlar omasatdu

yaltaq bulunmazatdu

yaltaqlarla dust omaq

maymaqlarıyn işiri

يالتاقلار اوماساتدو،

سارساق يئر هاچمازاتدو!

سارساقلارقا يئرهاچماق،

يالتاقلارين ايشي ري.

yaltaqlar omasatdu

sarsaq yer haçmazatdu

sarsaqlarqa yer haçmaq

yaltaqlarıyn işiri

آلچاقلار اوماساتدو،

نامرد توغولمازاتدو!

نامردلري بيلتيرمك

ييگيت لرين ايشي ري

alçaqlar omasatdu

naməerd toğulmazatdu

namərdləri biltirmək

yigitləriyn işiri

نامردلر اوماساتدو

ييگت بيلينمه زتدي !

ييگيت لري بيلتيرمك

نامردلرين ايشي ري

namərdlər omasatdu

yigit bilinməzətdi

yigitləri biltirmək

namərdləriyn işiri

«بيليم» موناقو بيلمه

مرد نامردكه والوقار

دونيا نامردله اولوقا

هرليك مردين ايشي ري

"Bilim" monaqu bilmə

mərd namərdkə valuqar

dunya namərdlə oluqa

hərlik mərdiyn işiri

ترجمه:

نامردي نمودن به مردها،

كار آدم هاي پست وفرومايه است!

آدم هاي پست وفرومايه را بزرگ شمردن،

كارآدم هاي ياغيان وچاپلوسان است.

اگراحمق هانبوند،

چاپلوسان يپدانمي شدند!

باچاپلوسان دوست شدن،

كاراحمق ها است.

اگر ياغيان وچاپلوسان نبوند،

آدم هاي لجوج ودورو جا بازنمي كردند!

براي دورويان جا بازكردن ،

كار چاپلوسان است.

اگر فرومايگان نبودند ،

نامردها ازمادر زاده نمي شدند!

نامردهارا شناساندن ،

كارجوانمردان است.

اگرنامردها نبودند،

جوانمرد ها شناخته نمي شدند!

جوانمردهارا شناساندن ،

كارنامردها است.

«بيليم» آن گونه تصور نكن كه ،

مرد به نامر وابسته است!

دونياهم با نامردباشد،

جوانمردي كار مردان است.

شعرفوق از سرودهاي تركي شاعر تواناي ترك جناب آقاي كريم گل اندام به شرح ذيل اقتباس شده وتوسط« بيليم» به تركي خلجي بازخواني ودوباره نويسي شده است.

مردلره نامرد اولماق ، آلچاقلارين ايشي دير!

آلچاقلاري اوجالتماق ،

يالتاقلارين ايشي دير.

يالتاقدان دوستلوق اومماق،

مايماقلارين ايشي دير.

مايماقلار اولماسايدي يالتاقلار ييغيلمازدي

يالتاقلار اولماسايدي

آلچاقلار يئر آلمازدي

آلچاقلار اولماسايدي

نامردلر دوغولمازدي!

نامردلر اولماسايدي

مرد ايگيد تانينمازدي!

بونونلا بئله سانماكي، مرد نامرده باغليدير،

دنيا نامردله دولسا ، مرد ائله مرد اوغلودور

ترك به ياغي تعظيم نمي كند

http://jamrasi.blogfa.com/

قطعه شعر ذيل توسط شاعرمردمي آذربايجان جناب آقاي زليمخان يعقوب سروده شده وباصداي خوش خانم آزرين قرائت گرديده است. ضمن تشكر از هردوي اين بزرگواران با اندكي تغيير در متن شعرتوسط آقاي(بيليم) به لهجه خلجي تركي برگردانده شده است كه به علاقمندان تقديم مي كردد.

بوشعري آزربايجانلوخ يئكه شاعير زليمخان ياقوب/ Zelimxan Yaqub يازموش وآزرين خانوم/ Azerin Hanom هاوول ونارون سسي له هوقوموش بيز هراككي سينده دق تشككور ائتميش وبوشاعيرين شعرين بي هاز تئيشمك له خلج تورككوسي جئويرميشك سيزلركه ائتحاف ائتوروق.

علي اصغرجمراسي(بيليم)

توٍرك ياغي‌قا بويون اَيمز

Türk Yağıqa boyun əyməz

نئرده هؤندو بو پيس‌خابار

تورك ياغي‌قا بويون اَيمز

تاقولور شهر ياتور بالوق

تورك‌ ياغي‌قا بويون ايمز.

nerdə höndü bu pis xabar

Türk Yağıqa boyun əyməz.

taqulur şəhər yatur baluq

Türk yağıqa boyun əyməz.

دوزو ترسه يازقوللار وار

توْغرو يوْلدا هازقوللار وار

توٍرك‌گه چالا قازقوللار وار

توٍرك ‌ياغي‌قا بويون اَيمز.

düzü tərsə yazqullar var,
toğru yolda hazqullar var,
Türkgə çala qazqullar var,

türk yağıqa boyun əyməz.

حققي، ناحق يازقوللار وار

صفي‌ميزي پوزقوللار وار

جانوموزو آلقوللار وار

تورك ياغي قا بويون ايمز.

həqqi nahəq yazqullar var,
səfimizi puzqullar var.

canumuzu alqullar var
türk yağıqa boyun əyməz.

بي‌لشتيرير بؤلگه‌لري

نورلانتورور كؤلگه‌لري

بئجرتيرير جونگه‌لري

تورك ياغي‌قا بويون ايمز

biləştirir bölgələri,
nurlanturor kölgələri.
becərtirir cöngələri,

türk yağıqa boyun əyməz.

تاتا جوشقون، اَبه توْلو

غيرت جامو غانو توْلو

بوش قالاتور آناتولو

تورك ياغي قا بويون ايمز

tata çoşqun, əbə tolu,
qeyrət camu qanu dolu.
boş qalatur anatolu

türk yağıqa boyun əyməz.

سينمز كؤرگه سينيق قالا

قيمز بيزكه قينجيق قالا

سيلكه لنير چاناق قالا

تورك ياغي قا بويون ايمز

sinməz, görgə siniq, qala,
qimaz bizkə qinciq qala,
silkələnir Çanaqqala,

türk yağıqa boyun əyməz.

حيشئر آلوپ، ساتقا توٍركوٍ

قارا كوٍنكه هاتقا توٍركوٍ

هؤنر هاتقا آتا توٍركوٍ

تورك ياغي‌قا بويون ايمز

hişir alup, satqa türkü,

qara künkə hatqa türkü,

hönər hatqa atatürkü,

türk yağıqa boyun əyməz.

هاوول بيلير يئري-كوٍكوٍ

نئرده كلميش توٍركين كؤكوٍ

اَلده وارماز اصلي- كؤكوٍ

تورك ياغي قا بويون اَيمز.

havul bilir yeri -kükü,
nerdə kəlmiş Türkiyn kökü
əldə varmaz əsli-kökü,

türk yağıqa boyun əyməz.

اَلده اَيري، آقلدا چاواش

شيطانيار يوٍكگوٍلوٍ تاش

دونيا آست اوست اوقا ياواش

تورك ياغي‌قا بويون اَيمز.

əldə əyri, aqlda çavaş,
şeytanıyar yükgülü taş,
dunya ast-üst oqa, yavaş,

türk yağıqa boyun əyməz.

شهيد روحو، شهيد جانو

شهيد يولو، شهيد غانو

سئل- سئل اوْلور شهيد غانو

تورك ياغي‌قا بويون ايمز

şəhid ruhu, şəhid canu,
şəhid yolu, şəhid qanu,
sel-sel olur şəhid qanu,

türk yağıqa boyun əyməz.

مزارچا يا ننديچه اوقا

سنگرچه يا گزمچه اوقا

كئسي تؤپلوك-تؤپلوك اوقا

تورك ياغي‌قا بويون ايمز

məzarça ya nəndiçə oqa,
səngərçə ya gəzməçə oqa,
kesi töplük-töplük oqa,

türk yağıqa boyun əyməz.

دونيا بودا حقيقتر

تانري پايو بو ميللتر

تورك ميللتي باغيرتر

تورك ياغي قا بويون ايمز

dunya boda həqiqətər,
tanrı payu bu millətər.
türk milləti ba qeyrətər,

türk yağıqa boyun əyməz.

تاغ آغار،دارا تؤكوٍلوْر

شر سووو شركه تؤكوٍلوْر

كؤك قوپار يئركه توكولور

تورك ياغي‌قا بويون ايمز

tağ aqar , dara tökülor,
şər suvu şərkə tökülor,
kök qopar yerkə tökülor

türk yağıqa boyun əyməz.

حشه‌لئدين بولدين ذاتين

اؤرگني‌پين يئتي قاتين

تاپاق‌ليدين سيز حياتين

تورك ياغي‌قا بويون ايمز.

həşəlidiyn buldıyn zatıyn,
örgənipəyn yeti qatıyn
tabaqlıdıyn siz həyatıyn

türk yağıqa boyun əyməz.

كؤكده يئركه تمير ياغقا

بالوقلارو ييغغه ياغقا

توركين خالقي ياپما ياپقا

تورك ياغي‌قا بويون ايمز

kökdə yerkə təmir yaĝqa

baluqlaru yiğğə yağqa

türkiyn xalğı yapma yapqa

türk yağıqa boyun əyməz.

نه هاتو ،نه دق نالو وار

غانقا باتموش بي هالو وار

«بيليم» سوزونين بالو وار

تورك ياغي قا بويون ايمز

nə hatu, nədəq nalu var,

qanqa batmuş bi halu var.

"bilim" sözüniyn balu var

türk yağıqa boyun əyməz.

اي ياغي قا بوش اًيگي‌لي

ارزورومچا،قارسچا،وانچا

قاراباغچا،ناخجاوانچا

لنكرانچا،ايره وانچا

شهيد غانو گؤل-گؤل اولور

هربي يئرچه هربي يانچا

قاناتلارو سينديرگيلي

تيرري تيرري كؤندرگيلي

كؤرپه‌لركه بويون اَيي!

ey yağıqa boş əygili,
Ərzurumça, Qarsça, Vança,
Qarabağça Naxçıvança,
Lənkərança, İrəvança
Şəhid qanu göl-göl olur,
Hər bi yurdça, hər bi yança,
Qanadlaru sındırgılı,

tirri tirri kündərgili
Körpələrkə bouyn əyi!

بئلي سينيق،تاغو چؤكوٍك

كؤرپوٍلركه بويون اَيي

كؤزوٍ يوْلچا كؤزله گيلي

صونالارقا بويون ايي

اوْغلو هؤلگوٍلوٍ،هوتوْ حچ‌گيلي

ننه لركه بويون اَيي

beli siniq, tağu çökük,
Körpülərkə boyun əyi!!!

közü yolça közləgili,
Sonalarqa boyun əyi
oğlu hölgili, hoto heçgili,
nənələrkə boyun əyi!

شهيد اوقولو هرلركه

هركيشي كه بويون ايي

قيليج‌لرين هوجوچاكوْ

قونداق لارين بئلك لري

اوغونماقي بويون ايي

şəhid oqulu hərlərkə,
hər kişikə boyun əyi !

qiliçləriyn hucuçako
qondaqlarıyn, beləgləri
oğunmağı boyun əyi!

اگرغانين تميس اتدين

يوو هوين چه اؤزننه يه

هم كيشين يه بويون ايي

əgər qanıyn təmsetdiyn,
yov həviynçə öz nənəynə,
həm kişiynyə boyun əyi!!!

بو تورپاغين هرقاروشوْ

ساكاريارو، مالازگيردر

هرقالاسوْ بي اوردوروْ

هرقاياسوْ بي ييگيدر

اييلي توٍركين تورپاغي

او تورپاققا بويون ايي

bu torpağıyn hər qaruşo,
Sakaryaru , Malazgirdər.
hər qalaso bi orduro,
hər qayasu bi yigidər,
əyili Türkiyn torpağı,
u torpaqqa boyun əyi!

توركين ننه دولتي سي

قات قات بيزكه ايشيق وئرير

مين ييللر حچمز چراغو

كور هوچاققا بويون ايي

Türkiyn nənə dövlətisi
qat-qat bizkə işiq verir
min yillər heçməz çiraqu

kur hocaqqa boyun əyi!

اؤپوٍ بو شعرين سطيرين

هر يارپاققا بويون ايي

اييلي توركين بايراغي

ايستيقلالقا يووقلاشوپ

هاي يولدوزقا وطن‌لشيپ

اوبايراققا بويون ايي

او تورپاققا بويون ايي

öpü bu şeriyn sətiriyn ,
hər yarpqqa boyun əyi!
əyili Türkiyn bayrağı,
İstiqlalqa yuvuqlaşup
hay-yulduzla vətənləşip
u bayraqqa boyun əyi!!!
u torpaqqa boyun əyi!!!



http://rapidshare.com

Türk Yağıdan Üzr İstəməz.

Hardan çıxdı bu bəd xəbər
Türk yağıdan üzr istəməz.
Dağılar kənd, batar şəhər
Türk yağıdan üzr istəməz.

Düzü tərsə yazanlar var,
Doğru yoldan azanlar var,
Türkə quyu qazanlar var,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Haqqı nahaq yazanlar var,
Səfimizi pozanlar var.
Qır qaynadan qazanlar var,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Birləşdirər bölgələri,
Nurlandırar kölgələri.
Qılınc çəkər bilgələri,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Ata çoşqun, ana dolu,
Qeyrət axıb qana dolu.
Baş qaldırar Anadolu
Türk yağıdan üzr istəməz.

Sınmaz, görsə sınaq qala,
Qıymaz bizə qınaq qala,
Silkələnər Çanaqqala,
Türk yağıdan üzr istəməz.

İstər ala, sata türkü,
Tapar hərdən xata türkü,
Min-min olar Atatürkü,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Yaxşı bilir doğu batı,
Hardan gəlib Türk'ün zatı
Əldən verməz ehtiyatı,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Tilovudu, qarmağıdı,
Şər yoluna varmağıdı,
Barmaq iblis barmağıdı,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Əldən əyri, ağıldan çaş,
Şeytanındı atılan daş,
Dünya alt-üst olar, qardaş,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Şəhid ruhu, şəhid canı,
Şəhid bəyi, şəhid xanı,
Sel-sel olar şəhid qanı,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Məzar olar, beşik olar,
Səngər olar, keşik olar,
Bağrı deşik-deşik olar,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Dağ uçar, dərə tökülər,
Şər suyu şərə tökülər,
Göy qopar yerə tökülər
Türk yağıdan üzr istəməz.

Axtarın, tapın zatını,
Öyrənin yeddi qatını,
Varaqlayın həyatını
Türk yağıdan üzr istəməz.

Nə köhləni, nə nalı var,
Qana batmış bir halı var.
Külə dönmüş Xocalı var,
Türk yağıdan üzr istəməz.

Ey yağıdan üzr istəyən,
Ərzurumda, Qarsda, Vanda,
Qarabağda Naxçıvanda,
Lənkəranda, İrəvanda
Şəhid qanı göl-göl olan,
Hər bir yurdda, hər bir yanda,
Qanadları sındırılan,diri diri yandırılan
Körpələrdən üzr istə!
Beli sınan, tağı sınan,
Körpülərdən üzr istə!!!

Gözü yolda ər gözləyən,
Sonalardan üzr istə!
Oğlu ölən, odu sönən,
Analardan üzr istə!
Şəhid olan hər kişidən,
Hər qadından üzr istə!
Süngülərin ucundakı
Qundaqların, bələklərin
Fəryadından üzr istə!
Əgər qanın təmizdirsə,
Get evində öz anandan,
Arvadından üzr istə!!!

Bu torpağın hər qarışı,
Sakaryadı, Malazgirtdi.
Hər qalası bir ordudu,
Hər qayası bir igiddi,
Əyil Türk'ün torpağına,
O torpaqdan üzr istə!
Türk'ün ana dövlətinə
Dalğa-dalğa işıq verən
Min illərdi sönməz olan
Gur ocaqdan üzr istə!

Öp bu şerin ər sətrini,
Hər varaqdan üzr istə!
Əyil Türkün bayrağına,
İstiqlalla bütünləşən
Ay-Ulduzla Vətənləşən
O bayraqdan üzr istə!!!
O torpaqdan üzr üstə!!!

خلج ها یادگار ترک های باستان(روح الله نصرتی)



خلج ها یادگار ترک های باستان،جمراسی،علی اصغر(۱۳۸۵)،تهرا ، نشر پیام پویا.

این کتاب حاصل پژوهش آقای علی اصغر جمراسی (فراهانی) است که در سال ۱۳۸۵ به چاپ رسیده است.هدف از نوشتار این کتاب بنا به نظر مولف تدوین اثری مستقل پیرامون تاریخ قوم خلج وتولید ادبیاتی در این حوزه در راستای پاسخگویی به نیازهای دانشوران ترک شناس است. اما شاید مهمتر از همه این موارد هدف اصلی می تواند آشنا کردن مخاطبین و خلج زبانها با تاریخ گذشته خویش و ایجاد انگیزه جهت تقویت هویت فرهنگی آنان باشد. از این حیث که قوم خلج دارای فرهنگ و آیین مستحکم و قوی بوده که از غنای تاریخی کهن برخوردار می باشد. روش تحقیق در این کتاب برپایه گرد آوری اطلاعات کتابخانه ایی است.این کتاب از نظر ساماندهی مطالب علاوه بر پیشگفتار از یازده فصل تشکیل شده است که اهم مطالب آن عبارتست از:مفاهیم لغوی،اصطلاحی ، مکانی و نژادی اقوام خلج،جایگاه و موقعیت خلج ها ،نقش این قوم در طول تحولات تاریخی حکومتها،گروه بندی های داخلی خلج ها و آثار تاریخی ، فرهنگ و آداب به جا مانده از خلج ها.در ادامه تلاش می کنیم به ارائه مختصری از یافته های این قوم بپردازیم.لازم به ذکر است این نوشتار فقط به معرفی این اثر پرداخته و مستندات و شواهد دال بر صحت مطالب بر عهده نویسنده اثر می باشد و نگارنده به این علت که این اثر بخشی از زوایای تاریخی قوم مهجور و ناشناخته را مورد کنکاش قرار داده و به جامعه علمی ارائه داده است به معرفی این اثر پرداخته است.

خلج به معنای محل و به معنای قوم است.خلج به معنای قوم یکی از اقوام بیست و چهارگانه ترک محسوب می شود که دارای فرهنگی غنی و کهن می باشد.این قوم چهارده قرن پیش به اتفاق توخسی ها و چیگیل ها که شاخه ای از خلج ها بودند قسمتی از اتحادیه عظیم خلج را تشکیل می دادند.خلج ها پیش از اسلام تا قرن هفتم میلادی در یک موقعیت جغرافیایی واقع در ترکستان بزرگ،از غرب به شرق بین فرغانه،تالاس،سمرقند ،بالاساقون،اوچ تورفان و از شمال به جنوب از حوالی دریاچه بالخاش تا تخارستان ، ایسی گول و ایلی سفلی سکونت داشته اند.خلج ها با گذشت ایام از این اتحادیه خارج شده و به مغرب و جنوب غربی کوچ کرده اند.در نیمه اول قرن هفتم میلادی بخشی از اقوام خلج از رود جیحون عبور کرده به سمت افغانستان کنونی یعنی سیستان کابل مهاجرت نمودند و در کابل و غزنه حکومت تشکیل دادند.عده ای از آنان نیز در قرن هشتم میلادی خود را به هندوستان رسانده و سلسله ای به نام “ترک شاهی” را بوجود آوردند که به روی سکه ها و روی تاج پادشاه آن ها به رسم قبایل ترک، شکل گرگ ترسیم شده بوده است.

خلج همواره در طول تاریخ به کثرت قوم و جمعیت شهرت داشته است.مورخین ایرانی و عرب نیز همواره اسم این قبیله را کنار سایر اقوام امثال هندی و افغانی و ترک به صورت جداگانه آورده اند.اویغورها با استعانت خلج ها مغولستان را تسخیر کرده و در سال ۷۴۵ میلادی دولت اویغور را بنیان گذاشتند.این امپراطوری به مدت یک قرن دوام آورد ولی بعدا خلج ها بر علیه آنها قیام کردند ولی شکست خورده و مجبور به مهاجرت از ترکستان شرقی به غربی شدند. از این تاریخ به بعد خلج ها حیاتی توام با پراکندگی و متفرق را گذراندند و در همین تاریخ بخشی از خلج ها از ماوراء النهر عبور کرده و به سمت خراسان بزرگ مهاجرت کردند.از اوایل قرن دهم میلادی همزمان با پذیرش اسلام توسط اقوام خلج بخشی از خلج ها به خدمت سلطان محمود غزنوی درآمدند و توسط وی در مناطقی از خراسان بزرگ از جمله ابیورد مسکن گزیدند.اما با جانشین سلطان محمود یعنی مسعود غزنوی نتوانستند مماشات نمایند لذا در جنگ دندانقان از طغرل سلجوقی حمایت نمودند و پس از شکست مسعود غزنوی و فرار او به سمت هند بخش عظیمی از قوم خلج همراه با طغرل سلجوقی بر اساس دعوت خلیفه عباسی به مرکز ایران آمدند و در نواحی ری،ساوه، همدان و اصفهان ساکن شدند.تحقیقا خلج های ساکن خلجستان استان قم و مرکزی از بازماندگان سپاهیان سلجوقی هستند که پس از تحمل رنج های طاقت فرسا در این مکان ساکن شده اند. در حال حاضر خلج ها در نواحی بین قم ،ساوه،تفرش و آشتیان که به خلجستان معروف است اقامت دارند که جمعیت آنها در سراسر ایران حدود پنجاه هزار نفر است که به زبان و گویش خلجی سخن می گویند و علی رغم محصور بودن در میان سایر اقوام ،فرهنگ و آیین خود را حفظ نموده اند. ولی متاسفانه به علت بی توجهی به غنای فرهنگی این قوم هر روز شاهد تحلیل این قوم کهن هستیم و جای تاسف دارد که ممکن است به زودی شاهد نابودی زبان و آثار فرهنگ کهن این قوم باشیم.

هوقماق

برگردان شعرترکی خلجی(هوقماق) به ترکی استانبولی

چندی پیش دریک جمعی افتخار آشنایی با جناب آقای پرفسور سمیح تزجان /semih tezcan نصیب اینجانب شد .ایشان دستیار ترکولوژ شهیر آلمانی شادروان جناب گرهارد دورفر بودند که درسال 1342 برای مطالعه پیرامون زبان ترکی خلجی به خلجستان عزیمت نموده بودند واکنون تنها خلج شناس بزرگ دانشگاههای ترکیه محسوب می شوند در این جمع ازمن درخواست قرائت شعری به زبان ترکی خلجی شد من نیز شعر زیر را بنام هوقماق(مکتب) برای این جمع خواندم، ونسخه ای از این شعررا نیز تقدیم استاد نمودم .

پس از گذشت یک ماه آقای پرفسور سمیح شعر هوقماق راکه به ترکی استانبولی برگردانده بود برایم فرستاد اینجانب بااصلاحات جزئی متن شعر را که به ایشان بازگردانده ام به شرح ذیل به علاقمندان وپژوهشگران معزز تقدیم می دارم.

شایان ذکراست کتاب قارشوبالوققا سلام نیز به زودی توسط پرفسور بیلگه خان/prof. bilgehan که به ترکی استانبولی ترجمه شده است منتشرخواهدشد.

HOQMAQ

Hoqmaq səni necat verir zülmətdə

Törüm yolın hölüm yolın körsətir

Cahalətin kökin kökdə köndərir

İşiğlərin yolın bizkə körsətir



istibdadu töyər kökin çürrütir

Çiçəkləri haçar yidin bürütir

Qaraluğu boqar laşın sürütir

Qortulmaqın tatın bizkə körsətir



Hoqmaq səni tez ertirir mətləbkə

közin haçar yetgərir mərifətkə

Şərri pozar qolluq etər xeyirkə

Toğru yolın havulluqın körsətir



Hoqmaq xalqu irşad etər biltirir

Adamlarqa nışad verir kültürir

Əyriləri toğru yolqa ertirir

uçmaq yolın yələklərin biltirir



Hoqmaq bizi ucalarqa ertirir

irfan norın köynümizkə səptirir

Zindanlaru töyər eşkin çüktirir

Yaşamaqın hitik yolın körsətir



Hoqmaq kəlir bəsirətkə küzləri

hikmət yolın aynamaqqa bizləri

Əmalarin işiqlənir küzləri

Səadətin tatluq yolin kürsətir



Yekə bizdəğ hoqmaqlarda təzmərək

Kuçalar ça vill e veylan kəzmərək

Dərs hoqıdaq bəxtimizi əzmərək

çan baharu qədrin bizkə körsətir



`Bilim` haydu hoqmaqların vəsflərin

Çaĝlama sən hənək unin süzlərin

Əhli vocdan etər havul zikrlərin

avamlarqa necat yolın körsətir



Dərsin hoqı yazu pozu çaluşup

künəş vara işiğ tökü aluşup

Yaltağlaru salu havullarqa qaruşup

Qaraın buğar ayulmaqu körsətir



HOQMAQ

TÜRKİYE TÜRKÇESİNE ÇEVİRİSİ)

OKUMAK

1

Okumak seni karanlıktan kurtarır,

(hayat) yolunu, ölüm yolunu gösterir,

Bilgisizliğin kökünü kökten yakar,

Aydınlıkların yolunu bize gösterir.

2

İstibdadı ezer kökünü çürütür,

Çiçeklerin açmasına sebep olur, kokularını etrafa yayar,

Karanlığı boğar, leşini sürükler,

Kurtulmanın tadını bize gösterir.

3

Okumak seni çabuk ulaştırır amaca,

Gözünü açar, yetiştirir bilgiye,

Kötülüğü yok eder, hizmet eder iyiliğe,

Doğru yolun iyiliğini gösterir.

4

Okumak halka bilim verir bildirir .

İnsanlara (motlu, sevinç) verir, güldürür,

İğrileri (yoldan çıkmış olanları) doğru yola eriştirir,

Uçma yolunun kanatlarını öğretir.

5

Okumak bizi yükseklere eriştirir,

Bilgi ışığnı gönlümüze serper,

Zindanları yıkar, kapısını çökertir,

Yaşamanın gerçek yolunu gösterir.

- 2 -

6

Okumak gitirer basirete gözleri,

bilgelik yolunu,anlamaka (anlamama)bizleri,

Körlerin işiklenir gözleri,

Mutluluğun tatlı yolunu gösterir.

7

Gel! Biz de okumaktan kaçmayalım (?),

Sokaklarda işsiz güçsüz gezmeyelim (?),

Ders okuyalım talihimizi ezmeyelim,

Zaman, paha dir fıyatını gösterir.

8

BİLİM söyledi okumanın niteliklerini,

Sanma sen şaka onun sözlerini,

Ehil vocdan onun eder anmalarını,(zikrlerini)

avamlara [ise] kurtuluş yolunu gösterir.

9

Dersini oku, yaz, boz, gayret et!

Güneş gibi ışık ver, parla!

Riyakârları bırak! İyiler arasına karış!

Karayı boğar, ayılmayı gösterir.

- 3 -

HOQMAQ

(KELIMELER)

1

hoq-maq = okumak, tahsil etmek

säni = seni

necat ver-mek= kurtarmak

zulmät = karanlık

törüm = yaşama ? dirim ?

hölüm= ölüm

yol= yol

körsät-mäk = göstermek

cahalät= bilgisizlik, cehalet

kökin = kökünü

kökdä = kökten, dipten, tamamen

köndär-mäk yakmak

işiğ aydınlık

2

Istibdad = istibdat, zorbalık rejimi

töy-mäk= döğmek, ezmek, yıkmak

kökin = kökünü

çürrüt-mäk= çürütmek

çiçäk =çiçek

haç-maq = (çiçeğin) açmasına sebep olmak

yid = koku, güzel koku

bürüt-mäk = koku yaymak, kokutmak, bürütmek

qaraluğ = karanlık

boq-maq = boğmak

laş = leş, cansız ceset

sürüt-mäk= sürütmek, sürüklettirmek

qurtul-maq = kurtulmak

tat = tad, lezzet

biz = biz

- 4 -

3

tez = çabuk, tez

ertir-mäk = ulaştırmak, erdirmek

mätläb = amaç, matlap

köz = göz

yetgär-mäk = yetiştirmek

märifät = bilgi

şärr = kötülük

poz-maq = yok etmek, bozmak, silmek

qolluq = hizmet, kulluk

xeyir = iyilik, hayır

toğru = doğru

havulluq = iyilik

4

xalq = insanlar, halk

irşad et-mäk = sevk etmek, kılavuzluk etmek

biltir-mäk = bilgilendirmek, öğretmek, anlayışlı etmek,

adam insan

naşāt = sevinç

kültür-mäk = güldürmek, neşelendirmek

äyri = iğri, sapkın, yoldan çıkmış, kötü

uç-maq = uçmak, uçma, yükselmek

yäläk = kanat

5

uca = yüksek

irfan = bilgi

nor = ışık

köyn = gönül

säptir-mäk = serpmek, serpiştirmek

zindan = zindan, hapishane

töy-mäk = yıkmak, ezmek, döğmek

eşik = kapı

- 5 -

Çüktir = yıkmak, çökertmek

yaşa-maq = yaşama, hayat

hitik = gerçek, doğru

6

bäsirät = sezgi, basiret

täbiät = karakter, mizaç ?

hikmät = bilgelik, hikmet

söz = söz

äma = kör

bi bi= bir bir, tek tek

säadät = mutluluk, saadet

tatluğ = tatlı, lezzetli

7

yekä = gel! (1. tekil kişiye emir)

bizdäğ =(< biz taqı ?) biz de

täz-mäk = kaçmak

täzmäräk = kaçmayalım ? < täz-mä-däk

kuça = sokak

vill e veylan = işsiz güçsüz, başıboş

käz-mäk = gezmek

käzmäräk = gezmeyelim < käz-mä-däk ?????

därs = ders

hoqıdäk = okuyalım (1. çoğul kişi istek)

bäxt = baht, talih

äz-mäk = ezmek (?), yaralamak (?)

äzmäräk = ezmeyelim < äz-mä-däk ?????

çan = zaman (?)

baha = baha

qädr = değer, kıymet, kadir

8

- 6 -

BİLİM Ali Asker Cemrasi Bey’in mahlası (bilgili kişi ?)

hay-maq = söylemek

väsf = vasıf, nitelik

çağla-maq = sanmak, zannetmek (?)

hänäk = şaka, alay (?); boş söz, laf (?)

unin = onun

ähl = ahali, olgun insanlar, ehil olanlar

vocdan et- ??

zikr = anma

avam = olgun olmayan insanlar, ehil olmayanlar

necat = kurtuluş (necat ?)

9

yaz-maq = yazmak

yazu = yaz! (3. tekil kişiye emir)

poz-maq = silmek, bozmak

pozu = sil! (3. tekil kişiye emir)

çaluş-maq = gayret etmek, çalışmak

çaluşup = çalış! gayret et! (3. tekil kişiye emir)

künäş = güneş

künäş-vara = güneş gibi

tök-mäk = dökmek, saçmak

işiğ tökü = ışık saç! (3. tekil kişiye emir)

aluşmak = tutuşmak, alevlenmek, parlamak, alev almak

aluşup = parla! (3. tekil kişiye emir)

yaltağ = riyakar, mürai, yalancı

sal-maq = bırakmak, terk etmek

salu = bırak! (3. tekil kişiye emir)

qaruş-maq = karışmak, bir araya gelmek

qaruşup = karış! bir araya gel

qaraın = (qaranlığı ??)

kara bas-mak= cahalet hakim olmak

boğ-maq = boğmak ??

ayul-maq = ayılmak, kendine gelmek

- 7 -

HOQMAQ

(KELİMELER -ALFABETİK SIRALI)

Adam = insan

aluşmak = tutuşmak, alevlenmek, parlamak, alev almak

aluşup = parla! (3. tekil kişiye emir)

avam = olgun olmayan insanlar, ehil olmayanlar

ayul-maq = ayılmak, kendine gelmek

baha = paha

bäxt = baht, talih

bäsirät = sezgi, basiret

bi bi = bir bir, tek tek

BİLİM Ali Asker Cemrasi Bey’in mahlası (bilgili kişi ?)

biltir-mäk = bilgilendirmek, öğretmek, anlayışlı etmek,

biz = biz

bizdäğ = (< biz taqı ?) biz de

boq-maq = boğmak

boğ-maq = boğmak ??

bürüt-mäk = koku yaymak, kokutmak, bürütmek

cahalät = bilgisizlik, cehalet

çağla-maq = sanmak, zannetmek (?)

çaluş-maq = gayret etmek, çalışmak

çaluşup = çalış! gayret et! (3. tekil kişiye emir)

çan = zaman (?)

çiçäk = çiçek

çüktir = yıkmak, çökertmek

çürrüt-mäk = çürütmek

därs = ders

- 8 -

ähl = ahali, olgun insanlar, ehil olanlar

äma = kör

äyri = iğri, sapkın, yoldan çıkmış, kötü

äz-mäk = ezmek (?), yaralamak (?)

äzmäräk = ezmeyelim < äz-mä-däk ?????

ertir-mäk = ulaştırmak, erdirmek

eşik = kapı

haç-maq = (çiçeğin) açmasına sebep olmak

havulluq = iyilik

hay-maq = söylemek

hänäk = şaka, alay (?); boş söz, laf (?)

hikmät = bilgelik, hikmet

hitik = gerçek, doğru

hoq-maq = okumak, tahsil etmek

hoqıdäk = okuyalım (1. çoğul kişi istek)

hölüm = ölüm

irfan = bilgi

irşad et-mäk = sevk etmek, kılavuzluk etmek

istibdad = istibdat, zorbalık rejimi

işiğ =aydınlık

işiğ tökü = ışık saç! (3. tekil kişiye emir)

käz-mäk = gezmek

käzmäräk = gezmeyelim < käz-mä-däk ?????

kökdä = kökten, dipten, tamamen

köndär-mäk = yakmak

körsät-mäk = göstermek

köyn = gönül

köz = göz

kuça = sokak

- 9 -

Kökin = kökünü

kültür-mäk = güldürmek, neşelendirmek

künäş = güneş

künäş-vara = güneş gibi

laş = leş, cansız ceset

märifät = bilgi

mätläb = amaç, matlap

necat ver-mek = kurtarmak

naşāt = sevinç

necat = kurtuluş necat

nor = ışık

poz-maq = yok etmek, bozmak, silmek

pozu = sil! (3. tekil kişiye emir)

kara bas-mak = cahalet hakim olmak

qaraluğ = karanlık

qaruş-maq = karışmak, bir araya gelmek

qaruşup = karış! bir araya gel

qädr = değer, kıymet, kadir

qolluq = hizmet, kulluk

qortul-maq = kurtulmak

sal-maq = bırakmak, terk etmek

salu = bırak! (3. tekil kişiye emir)

säadät = mutluluk, saadet

säni = seni

säptir-mäk = serpmek, serpiştirmek

sürüt-mäk = sürütmek, sürüklettirmek

süz = söz

- 10 -

şärr = kötülük

tat = tad, lezzet

tatluğ = tatlı, lezzetli

täbiät = karakter, mizaç ?

täz-mäk = kaçmak

täzmäräk = kaçmayalım ? < täz-mä-däk ?????

tez = çabuk, tez

toğru = doğru

tök-mäk = dökmek, saçmak

törüm = yaşama . dirim ?

töy-mäk = döğmek, ezmek, yıkmak

uca = yüksek

uç-maq = uçmak, uçma, yükselmek

unin = onun

väsf = vasıf, nitelik

vill e veylan = işsiz güçsüz, başıboş

xalq = insanlar, halk

xeyir = iyilik, hayır

yaltağ = riyakar, mürai, yalancı

yaşa-maq = yaşama, hayat

yaz-maq = yazmak

yazu = yaz! (3. tekil kişiye emir)

yäläk = kanat

yekä = gel! (1. tekil kişiye emir)

yetgär-mäk = yetiştirmek

yid = koku, güzel koku

yol = yol

- 11 -

zikr dua (?)

zindan = zindan, hapishane

zulmät = karanlık

جان آزربايجان

جان آزربايجان

آشاغداكي شعري جمراسي(بيليم)بئی آزري شئريندن خلج توركچه سينه چئويريب اونو حورمتلي آزري ميلله تينه ايتحاف ائدير.

جان آزربايجان

Can Azərbaycan

توقوز يوز اون سکيز آيودار بيزکه

ايستقلال سوز حيات حارامار بيزکه

اسارتچه تئزده کئچه ری بيزکه

همئشه بيزيمر جان آزربايجان

toquz yüz on səkiz ayudar bizkə
İstiqlâlsuz hayat haramar bizkə
Əsarətçə tezdə keçəri bizkə
həmmeşə bizimmər can Azərbaycan

کؤز تيک ميش وطن که جونبول ارمنی

دوستوم- تيلداشلاروم اونوتموش مني

بونا ائرمه زه كن او قاورور منی

تورپاغو بولغانموش قان آزربايجان

Köz tikmiş vətənkə conbul ərməni

tustum,tıltaşlarum unutmuş meni
muna erməzəkən u qavrur meni
Torpağu bulqanmuş qan Azerbaycan

تورک ميللتی يئر يوزی تاقولموش

حق و عدالتين شوعارو قالموش

اوللارين کؤين‌لري سنه ياپوشموش

سنی اونوتماز بی آن آزربايجان

türk milləti yer yüzi taqulmuş
Hək u ədalətdəğ şuarça qalmuş

olların könleri sənə yapuşmuş
Səni unutmaz bi an Azərbaycan

سنين بالا لارين، حيسسي غانلوقار

قاررولار – جاوانلار هيجانلوقار

تاريخين بيديكر آلي شانلوقار

هوچاقوموز سه‌نين يان آزربايجان

Sənin balaların hissi qanluqar
qarrular –cavanlar heyəcanluqar
Tarixin bidikər alı şanluqar
hoçaqumuz sənəyn yan Azerbaycan

بي قاروش تورپاغين بيز فدا اتمك

دوشمنده اس قورغماق هاغالي تزمك

هولميز قالوموز آمما بيز بيتمك

شأني يه قاتاموز شأن آزربايجان

Bi qaruş torpağın biz fedâ etmək
Düşməndə əs qorğmaq hağalı təzmək
höləmiz - qalumuz ammabiz bitmək
Şanıyə qatamuz şan Azərbaycan

بي آللا قا ايمان شوعارو موزار

ميللتچه ايستيقلال قراروموزار

وطن بيزكه جانار او ياروموزار

سن سيز حارام بيزكه نان آزر بايجان

Bi Allah'qa iman şoarumuzar
millətçə İstiqlâl qərarumuzar
Vətən bizkə canar u yârumuzar
Sensiz haram bizkə nan Azərbaycan


Can Azərbaycan

Dokuz yüz on sekiz bayramdır bize
İstiklâlsiz hayat haramdır bize
Esarette sabah akşamdır bize
Ebedî bizimdir can Azerbaycan

Göz dikmiş vatana küçük Ermeni
Alırım sanıyor unutmuş meni
Buna yetişemez onun dermeni
Toprağı sulamış kan Azerbaycan

Öz milletim yeryüzüne dağılmış
Hak ve adaleti şiarı kılmış
Nerde olsa gönlü sana takılmış
Seni unutmaz bir an Azerbaycan

Senin balaların sıcak kanlıdır
Uğrunda yaşlı genç heyecanlıdır
Tarihin büyüktür anlı şanlıdır
Ocağımız sensin yan Azerbaycan

Bir karış toprağı fedâ etmeyiz
Düşmandan korkmayız geri gitmeyiz
Ölürüz kalırız fakat bitmeyiz
Şanına katarız şan Azerbaycan

Bir Allah'a iman şiarımızdır
İstiklâl milletçe kararımızdır
Vatan bize candır o yârımızdır
Sensiz haram bize nan Azerbaycan
Bakü, 1989
(İstiklâl yıldönümünde)

جان آزربايجان

جان آزربايجان

آشاغداكي شعري جمراسي(بيليم)بئی آزري شئريندن خلج توركچه سينه چئويريب اونو حورمتلي آزري ميلله تينه ايتحاف ائدير.

جان آزربايجان

Can Azərbaycan

توقوز يوز اون سکيز آيودار بيزکه

ايستقلال سوز حيات حارامار بيزکه

اسارتچه تئزده کئچه ری بيزکه

همئشه بيزيمر جان آزربايجان

toquz yüz on səkiz ayudar bizkə
İstiqlâlsuz hayat haramar bizkə
Əsarətçə tezdə keçəri bizkə
həmmeşə bizimmər can Azərbaycan

کؤز تيک ميش وطن که جونبول ارمنی

دوستوم- تيلداشلاروم اونوتموش مني

بونا ائرمه زه كن او قاورور منی

تورپاغو بولغانموش قان آزربايجان

Köz tikmiş vətənkə conbul ərməni

tustum,tıltaşlarum unutmuş meni
muna erməzəkən u qavrur meni
Torpağu bulqanmuş qan Azerbaycan

تورک ميللتی يئر يوزی تاقولموش

حق و عدالتين شوعارو قالموش

اوللارين کؤين‌لري سنه ياپوشموش

سنی اونوتماز بی آن آزربايجان

türk milləti yer yüzi taqulmuş
Hək u ədalətdəğ şuarça qalmuş

olların könleri sənə yapuşmuş
Səni unutmaz bi an Azərbaycan

سنين بالا لارين، حيسسي غانلوقار

قاررولار – جاوانلار هيجانلوقار

تاريخين بيديكر آلي شانلوقار

هوچاقوموز سه‌نين يان آزربايجان

Sənin balaların hissi qanluqar
qarrular –cavanlar heyəcanluqar
Tarixin bidikər alı şanluqar
hoçaqumuz sənəyn yan Azerbaycan

بي قاروش تورپاغين بيز فدا اتمك

دوشمنده اس قورغماق هاغالي تزمك

هولميز قالوموز آمما بيز بيتمك

شأني يه قاتاموز شأن آزربايجان

Bi qaruş torpağın biz fedâ etmək
Düşməndə əs qorğmaq hağalı təzmək
höləmiz - qalumuz ammabiz bitmək
Şanıyə qatamuz şan Azərbaycan

بي آللا قا ايمان شوعارو موزار

ميللتچه ايستيقلال قراروموزار

وطن بيزكه جانار او ياروموزار

سن سيز حارام بيزكه نان آزر بايجان

Bi Allah'qa iman şoarumuzar
millətçə İstiqlâl qərarumuzar
Vətən bizkə canar u yârumuzar
Sensiz haram bizkə nan Azərbaycan


Can Azərbaycan

Dokuz yüz on sekiz bayramdır bize
İstiklâlsiz hayat haramdır bize
Esarette sabah akşamdır bize
Ebedî bizimdir can Azerbaycan

Göz dikmiş vatana küçük Ermeni
Alırım sanıyor unutmuş meni
Buna yetişemez onun dermeni
Toprağı sulamış kan Azerbaycan

Öz milletim yeryüzüne dağılmış
Hak ve adaleti şiarı kılmış
Nerde olsa gönlü sana takılmış
Seni unutmaz bir an Azerbaycan

Senin balaların sıcak kanlıdır
Uğrunda yaşlı genç heyecanlıdır
Tarihin büyüktür anlı şanlıdır
Ocağımız sensin yan Azerbaycan

Bir karış toprağı fedâ etmeyiz
Düşmandan korkmayız geri gitmeyiz
Ölürüz kalırız fakat bitmeyiz
Şanına katarız şan Azerbaycan

Bir Allah'a iman şiarımızdır
İstiklâl milletçe kararımızdır
Vatan bize candır o yârımızdır
Sensiz haram bize nan Azerbaycan
Bakü, 1989
(İstiklâl yıldönümünde)

Kosa gelin töreni كوساگلين مراسيمي

Kosa gelin töreni كوساگلين مراسيمي

نوشته زير پژوهشي است، پيرامون مراسم قديمي ترك هاي خلج بنام «كوسا گلين» كه توسط علي اصغرجمراسي مورد بررسي وكنكاش قرارگرفته است.اين نوشته به منظور آشنايي خوانندگان معزز وپژوهشگران ترك وسايرين با سه الفبا(فارسي- خلجي وتركي) و دو زبان تركي خلجي وتركي استانبولي تقديم مي گردد، اميد است پس از مطالعه شادي وخنده بر لبان شما نمايان گردد.

كوسا گلين مراسيمي

نوشته:علي اصغرجمراسي 20/11/1387

قديم زامانلاردا قالقولو «كوساگلين »مراسيمين قيصغه اشارا ائتوروم.

خلجيستان بالوقلاروچا جاوان قونچولار(جوبانلار)كوساگلين اويونين قيشده قيرق كون كشدي كينده سؤره حي‌ييلر.كوساگلين مراسئمي زانگولا ودؤگولله مو شايعت اولور.بعضي بالوقلارچا بوعادت آلتا هرن خالقولا اوينانور يانو: كوسا، كلين ، دؤگولچو،تورباچو،هورون كوسا و قارا كوسا.بو اويونچا كوسا كوميك كسيك (اساساً ياماقلوق،ييرتيق وكوپنك)كدر، يل غاواندا سققل قويور،بوشي اككي دانا شاخ هاسار،ياني بي كلين،بي دؤگولچو وبي دق تورباچو حاتار،بالوق ايچي كلميش،هوقيلر،وكولمه‌ليق اويونلار چاغلئلر.كوساين اككي يارو يانو(دؤگول چو وتورباچو)آسچاكو ييرلري هوقي‌لر،هديه ييغه‌لر.آووال دؤگولجو هايور:

كوسا كلير هاوادا

سققلي يل قاوندا

كوسا پايين حيتيكه

خانوم الين وار اولتا

اوچاق،توبرباچو يوزين هولير تاماشاچولارقا ترف تورباين تولدارماققا كؤره تورباين اوللار ياني يوللئر،هايور:

آيودقا اللي كون قالموش

كوسا پايين حيتيك

آيودقا اللي كون قالموش

پارالاما تميس حيتيك

آمما هئچ كيم تورباقا پاي توكمز،كوسا قارشئير،قيراقچا تورور تاماشاچولار هوقيلر:

آي قودورغو-قودورغو

اريتميشم قودورغو

سققلي ايت قودورغو

سيبيلي يانداق كوسا

موناقو هو-هو تولقانولار و پاين ييغه‌لر، كوساين يارلارو هايور:

خالا-خالا تورك تئمي

يوكين ديبي يوو تئمي

چمچين تولدارو تئمي

آللاه بالاين ساقلي ته

بيزي يولقا هاتو تئمي

كوساين ياردومجوسو وضعييتي نابار كؤرموش ،كوساين حيشئر بركيتي‌گه ،تاماشاچولارو ساكيت اتمككه كؤره هايور:

منيم كوسام قانلوقار

قوللارو مرجانلوقار

كوساما ال وورماقاين

كوسام اككي جانلوقار

موندا سؤره دؤگولچو دؤگول چالار كوسا وپاكارلارو ماقول كولمه‌ليق اوينورلار،تاماشاچولار داق بو ييري هوقي يورلار:

كوسام سخ اويون ائتور

قوزومو قويون ائتور

ييغور آيود سوساتين

هريئرچه كودن ائتور

اوزامان هورون كوسا لا قاراكوسا اللشي‌لر ناهايت بو اللشمك‌چه ايشيق‌ليق (هورون كوسا) قارالوق قا(قارا كوسا) كوچ اولور:

اوندوچا قارا كوسا تاغلارقا ختاب ائتميش هايور:

قارا بولوت قارلي تاغو

تاغلار بوشين شره فه سين

اللي كون قالموش قيش بيتكه

آناق قار يوللي يئر ييتكه

اوچاق تاماشاچولار هورن كوسالا هوقيلر:

كوسا آموجان قار قالمادوق تاغو يئرچه

كوسا يئريميش قار اريميش تاغو يوق يئرچه

خالق اويونو موناقو بيتر آيود كونلري معنالوق ،شأن وشادلوق شيكليچه اؤزين بيل‌تيرير.

Kosa gelin töreni (xələc türkçesinde)

yazqulu : ali asğer cemrasi

qədim zamanlarda qalğulu "kosa gəlin" merasimin qısqə işara eturum . Xələcistan baluqlaruça cavan Qonçular (çobanlar) "Kosa gelin oyunın qişdə qırq kün keşdikinde sörə hiyilər.

kosa gəlin merasimi zangula və dugulle moşayiət olur.bəzi baluqlarça bu adət alta hərənxalqula oynanur,yanu: kosa,gəlin,dögülçü,torbacu,hürün kosa ve qara kosa.

bu oyunuça kosa komik kəsik (əsasən yamaqluq,yirtiğ və köpənək) kədər, yel qavanda səğğəl qoyur,boşı əkki dana şax hasar ,yanı bi kəlin,bi dögülçü ve bidəğ torbacu hatar .baluq içi kəlmiş,hoqılər və külməliq oyunlar çağlelər .

Kosayn əkki yaru , yanu :dögülçü və torbaçu ascaku yirleri hoğilər, hıdyə yiğələr. avval dögülçü hayur:

Kosa kəlir havada

Səğğəli yel qavada

Kosa payın hitikə

Xanom elin varolta

ouçaq torbaçu yüzin holır tamaşaçularqa tərəf ,torbayn toldarmaqqa köre,torbasın ullar yanı yollır,hayur:

Ayudqa əlli kün qalmuş

kosa payın hıtıkə

ayudqa əlli kün qalmuş

paralama əmis hıtıkə

amma heç kim torbaqa pay tükməz, kosa qarşır qirağça turur.

Tamaşaçular hoğilər :

Ay qudurğu-qudurğu,

əritmişəm qudurğu

səqqəli it qudurğu

sibili yandağ kosa.

munağu həv-həv tolğanular ve pay yığarlar kosayn yarlaru hoğır:

Xala-xala turkə temi

Yükin dibe yov temi

Çəmçəyn toldaru temi

Alla`h balayn sağlıtə

bizi yolqa hatu temi

Kosayn yardoncusu vəziyəti nabar körmüş kosayn hişir bərkitigə, tamaşaçularu sakıt etməkkə göre hayur:

mənim Kosam qanluqar,

qollaru mərcanluqar,

Kosama əl vurmaqayn,

Kosam əki canluqar.

Munda sörə dögülçü dögül çalur kosa ve pakarlaru(yardomcularu) mağul külməliq oyunurlar Tamaşacular dağ bu yırı hoğıyorlar:

Kosam səxt oyun etur,

Quzumu qoyun etur

Yığur ayud susatın

Her yerçə küdən etur.

u zaman hürün kosala ,qara kosa əlləşir.

Nahayət bu əlləşməkçə işiğliq qaraluqğa köç olur

Unduça qara kosa tağlarqa xətap etmiş hayur:

qara bulut qarlı tağu

tağlar boşın şərəfəsın

əlli kün qalmuş qış bitgə

anaq qar yollı yer yitgə

uçaq tamaşacular hürün kosala hoğilər:

kosa amucan qar kalmaduğ tağu yerçə

kosa yerimiş qar erimiş nəfəs kəlmiş yerçə

xalq oyunu munağu bitər ayud künləri mənaluq, şan ve mutluq şikilçə özin bəlli etər.

Kosa gelin töreni

yazan: ali asğer cemrasi

Çok eski zamanlardan kalan kosa gelin merasimini kısaca işare ederim.

halacıstan köylerin`de genç çobanlar "Kosa gelin törenini kıştan kırk gün geçlikten sonra yapıyorlar.

Kosa gelin merasimi zilna ve davul ıla moşayiet olur. bu töre bazı köylerde genellikle altı kişiyle yapılır yanı: kosa,gelin,davulçu,tobraçu,ak kosa ve kara kosa.

bu oyunça Kosa komık elbise (esasen yamaklı keçe)giyip yel kuvandan sakkal koyar başına iki boynuz takar,yanına bir gelin bir davulçu ve bir tobraçı salalar bunlar köy içine gelip ,çalıp,okuyub ve güldürücü oyunlar icra ediler.

Kosanın iki yardımcısı yanı davulcı ve tobraçı şu manıları okur, hediye toplarlar.avvel davulcı söyler:

Kosa gelir havadan

Sakalı yel kovadan

Kosanın payın getir

hanım evin avadan

sonar tobraçı yüzünü temaşacılara tutup ,tobranı doldursana

tobranı yola salsana söyler:

bayrama elli gün kalıp

kosanın payın getir

bayrama elli gün kalıp

paralama bütün getir

Lakin hiç kimse tobraya pay dökmez, kosa küsüp kenarda durar. Tamaşacılar okurlar:

Ay uyruğu-uyruğu,

Eritmişem guyruğu

Sakkali it kuyruğu

Bığları yovşan kosa.

Böylece ev-ev dolaşar ve pay yığarlar :

hala –hala dur indi

yük dibine git indi

Çömçeni doldur indi

Alla`h balan saklasın

bizi yola sal indi

Kosanın yardımcısı veziyeti gergin görüp kosanı gizlemeye çalışar ve tamaşacıları sakin etmek

için deyer :

mənim Kosam qanluqar,

qollaru mərcanluqar,

Kosama əl vurmaqayn,

Kosam əki canluqar.

Bundan sonra davluçu davul çalip kosa ve yardımcısı çok gülmeli şekilde oyunu devam eder. tmaşacılar okurlar:

Kosam bir oyun eyler,

kuzunu koyun eyler

Yıkar bayram honçasın

Her yerde düyün eylər.

u zaman ak kosa ile, kara kosa dalaşır.

Nihayet bu daraşımda aydınlık cahalete zafer olur

sonar kara kosa tağlara hatap edip söyler:

kara bulut karla dağı

dağlar başı şeresini

elli gün kalıb kış bite

böyle kar yolla yer yite

sonra tamaşacılar ak kosayila okurlar:

kosa amcan kar kalmayıb daha yerde

kosa yürünüp kar eriyip nefes gelibdir yere

Böylece, halk Oyunu biter bayram günlerini manalı, şan ve mutlu şekilde karşılayıp yollamağa çalışar.

ننه ده من تورك و خلج اوموشام

ننه ده من تورك و خلج اوموشام

اين قصيده طنز گونه را كه به زبان تركي خلجي تنظيم شده است، به تمامي ترك زبانان وعلاقمندان به زبان و فرهنگ ترك بویژه مبارزان سرافراز قره باغ آذربایجان تقديم مي دارم :

علي اصغرجمراسي(بيليم)

ننه ده من تورکو خلج اوموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

اشکی هاچو من اشيک چه قالموشام

دوشمن که من قاراباغو سالموشام

هولونموشام ال قاچاققا قوموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

يوردومو هوت ايچچه بئين ترك ائتديم

قيليچ وئرميش يئری ياغلوق آلموشام

غئيره‌ت وئرميش بي يئكه عار آلموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

خوردا بيديک هر-كيشيلر جان وئرير

قورغودا من اؤز يوردومو سالموشام

وطن وئرميش غوربتچه جان آلموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

دوشمن كسور اؤلكه‌ ميزچه بوشلارو

برکينميشم بوشقا ياغلوغ واموشام

قافلان وئرميش يئری صيچقن آلموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

اؤلكه‌چه تاغ تاشلارقا شئيطان قونموش

تاغدا ائنميش چاي -چامورقا وارموشام

تانری يئري شيطان اشكين چالموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

اولدو منيم تيليم هامو تيلده پيس

سالدوم تيليم يئنگيده تيل بولموشام

«توركو» وئرميش اؤزگه تيلين آلموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

دوشمن آلموش تيليمی ارادامو

هرنه قالموش اونو داق من دانموشام

چوگور وئرميش يئنگيده سازآلموشام

اشکی هاچو من اشیکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

فولكورلاروم- آدتلريم قالمادو

دين آتلولا من تيليمي ساتموشام

ديني وئرميش كوفردا پناه آلموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

گؤل قورروموش قار اريميش اؤلكه‌چه

مندق تاشو آغغارقا تولدارموشام

گولو وئرميش يئری تيكن آلموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

ييرقي هؤلموش هارو تزميش تاقولموش

بالو وئرميش كراك - تيرگك آلموشام

كالو سالموش يئري غانچوق بولموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

اؤلكه‌‌چه خئيروبره‌كت قالمادوق

ميللتيمه ماقول يوپاغ ياپموشام

آرتوقی پيس، هازی هاوول هايموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

ييگيدلرين بوشلارو دار اوستوچر

دين آتولا موناق ايشلر قورموشام

كور اوغلو لا قاچاق نبين سالموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

تاتالارين – دده لرين سؤزلرين

پيس‌‌له‌ميشم تورپاغقا كوللاموشام

خان بيلمزك سؤزلري آللانموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

دينين- تيلين چئويرمكگه ميلله‌تين

قولتوغلاري چاپولالار باسموشام

بيلگيللرين آغزي كولون وورموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

«بيليم» هايور: هاوول آدام اوموشام

ننه ده من تورک و خلج اوموشام

اونا كؤره بؤركومو يان قوموشام

اشکی هاچو من اشيکچه قالموشام

يئنگيده تيل كاللاروما آلموشام

NƏNƏDƏ MƏN TÜRKÜ XƏLƏC OMUŞAM

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

düşmənkə mən qarabağu salmuşam

hülünmüşam əl qaçağğa qomuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

yurdumu hot iççə beyin tərk etdım

qiliç vermiş yeri yağluq almuşam

qeyrət vermiş bi yekə ar almuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

xurda – bidik hər – kişiler can verir

qorquda mən öz yurdumu salmuşam

vətən vermiş qorbətçə can almuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

düşmən kəsur ülkəmizçə boşlaru

bərkinmişəm boşqa yağluq vamuşam

Qaflan vermiş yeri siçğən almuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

ülkəçə tağ taşlarqa şeytan qonmuş

tağda inmış çay- çamurqa varmuşam

tanrı yeri şeytan eşkin çalmuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

oldu mənim tilim hamu tildə pıs

saldum tilim yengidə til bulmuşam

"türkü" vermiş özgətilin almuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

düşmən almuş tilimi iradamu

hər nə qalmuş unudağ mən danmuşam

çügür vermiş yengidə saz almuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

folkorlarum adətlərim qalmadu

din atula mən tilimi satmuşam

dini vermiş kofrda pəna almuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

köl qurrumuş qar ərımış ülkəçə

məndəğ taşu ağğarqa toldarmuşam

gulu vermiş yeri tikən almuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

yirqı hölmüş haru təzmiş ülkəçə

balu vermiş kirak-tırgək almuşam

kalu salmuş yeri qancuğ bulmuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

ülkəçə xeyru bərəkət qalmaduğ

millətimə mağul yupağ haymuşam

artuğı pis hazı havul haymuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

yigitlərin boşlaru darça qalmuş

din atula monağ işlər qurmuşam

koroğlu`la qaçağ nəbin salmuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

tataların- dədələrin sözlərin

pisləmişəm torpağğa kollamuşam

xan bilməzək sözləri allanmuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

dinin- tilin çevirməkkə millətin

koltuğları çapulalar basmuşam

yigitlərin ağzı kolun vurmuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

bilim hayur:havul adam omuşam

nənədə mən türk u xələc omuşam

una körə börkümü yan qumuşam

eşki haçu mən eşikçə qalmuşam

yengidə til kallaruma almuşam

لغات جديد:

درب

زبان

بچه

بچه ها

قره باغ

فرار را برقرار ترجيح دادم

كشور

آتش

امروز

روسري

مي برد

مخفي شده

پلنگ

موش

كوه

سنگ

فرهنگ ها

برف

آب شده

زنبور

توله سك

بد

زياد

بغل

دروغ ،كلك

قفل
Eşik

Til

Kal

Kallar

Qarabağ

əl qaçağğa qumuşam

yurd

hot

beyin

yağluq

kəsur

bərkinmiş

qaflan

siçğən

tağ

taş

folkorlar

qar

ərimiş

haru

qancuğ

pis

artuğ

qoltuğ

çapula

kolun

موسيقي دوران كودكي

موسيقي دوران كودكي

http://jamrasi.blogfa.com/

اشعار زير نمونه اي از اشعار موسيقي دوران كودكي ترك خلج مي باشد كه معمولاً نوجوانان در حين بازي اين اشعار را با خود زمزمه مي نمايند. بيشتر اوقات اشعار دوران كودكي معناي خاصي ندارد صرفاً از يك آهنگ و نظم خاصي برخوردار مي شود مثل قطعه ذيل كه توسط حاجيه خانم رقيه تلخابي نقل شده وآقاي علي اصغرجمراسي نيز آنرا بازنويسي و تنظيم نموده است .

جونبالا

conbala

اويانقا تزوم تؤتؤنر

بويانقا تزوم تؤتؤنر

ساروق قيليچ بؤتؤنر

oyanqa təzdim tütünər

bu yanqa təzdim tütünər

saruq qiliç bu tünər

ساروق قيليچ ساچاغو

ايصوا هانين بيچاغو

وردو اليم توغرادو

saruq qiliç saçaqu

isvəhanin biçaqu

vurdu əlim toğradu

ياغ حيتيكين ياغلي دك

دسمال ورين باغلي دك

yağ hitikəyn yağlıdək

dəsmal vərəyn vayidək

دسمال توه بوينوچار

توه کاشان يولوچار

dəsmal təvə boynuçar

təvə kaşan yoluçar

کاشان يولو سر بسر

ايچي چه جيران گزر

kaşan yolu sərbisər

içiçə ceyran kəzər

جيران توغار بي بالا

آتين قويور جون بالا

ceyran toğar bi bala

atın quyur conbala

جون بالا وارور هوتونقا

غاغلار باتار بو تونقا

conbala varur hotunqa

qağlar batar botunqa

قونچو سازو قاموشر

بئش بارماغو گوموشر

qonçu sazu qamuşər

beş barmaqu gümüşər

گوموشچيلر ايش توغير

يانوچا بولبول هوغير

gümüşçiler iş tuqir

yanuça bul bul hoğır

شماره دوم نشریه ی دانشجویان تورک زبان خلج منتشر شد .

شماره دوم نشریه ی دانشجویان تورک زبان خلج منتشر شد .

ələc" adlı türkdilli xəbər bülletinin yayılmasına qadağa qoyuldu

Yəzd Universitetinin "Xələc" adlı türkdilli xəbər bülletinin yayılmasına qadağa qoyuldu

http://www.yazdoranjelari.blogfa.com/

Bir müddət bundan əvvəl Yəzd Universitetinin qəzetlərə nəzarət komitəsinin bəzi tanınmış şevonist üzvləri "Xələc" adlı türkdilli xəbər bülleteninin redaktorunu hədələmişdirlər. Ona seperatçı və digər ittihamlar vuraraq, onun nəzarəti altında olan sitəni bağlamışdırlar. Amma buna qane olmayıb, türkdilli "Xələc" bülletinin də dağıdıcı olması barədə raport vermişdirlər. Komitənin üzvləri adı çəkilən bülletenin sahibi ilə görüşüb demişdirlər: "Əgər türk öyrənciləri universitetdə dağıdıcılıq etməsələr, o zaman bizim sizlə heç bir problemimiz yoxdur." "Xələc" bülleteninin bağlanma səbəbini isə dağıdıcılıqla məşğul olması ilə izah etmişdirlər.

Məlumat üçün qeyd etməliyik ki,Yəzd Universitetində yayılan türkdilli "Ana yurdu" bülleteninin 11 - ci nömrəsi və türkdilli "İşılay" bülletenin 4 - cü nömrəsi işıq üzü görmüşlər. Yəzd Universitetindəki türk öyrənciləri barəsində məlumat almaq üçün onların yeni sitə ünvanlarına müraciət edin.

http://www.yazdoranjelari.blogfa.com/

جننت باغو

قصيده اي بنام «جننت باغو» برگرفته ازكتاب منتشرنشده چوگورسسي

علي اصغرجمراسي(بيليم)

تقديم به دوست عزيزوآزاده سرافراز جناب آقاي عبدالله واشقاني اميد وارم ترجمه ناقصي كه از قصيده «جننت باغو»ارائه دادم مفيد واقع گردد.

جنت باغو

CƏNNƏT BAQU

خوش حاللاري شهيدلرين

واغار،آلله هايُو- هايُو

آلله رزقين يئگيللرين

يئييرآلله هايو-هايو

xoş halları Şəhidlərin

vaqar Allah hayu-hayu

Allah rezqin yegillərin

yeyir Allah hayu-hayu

خوشابه حال شهدا؛

به وجه الله نظر دارند(درحاليكه درنگاهشان كلمه الله تكرارمي نمايند

خوشا به سعادت كسانيكه نزدخدا روزي مي خورند؛

درهان لحظه كلمه الله برزبانشان جاري است .

فراغوندا كُؤنگيللرين

وصاللاري ائرگيللرين

هؤلوٍموٍ,بال بيلگيللرين

كُوٍلرآلله هايو- هايو

fərağunda köngillərin

vəsallari ergillərin

hölümü bal bilgillərin

külər Allah yayu-hayu

خوشا به حال آنهاييكه از فراق يار مي سوزند؛

خوشا به حال آناني كه به وصال خود مي رسند؛

خوشا به حال آناني به استقبال مرگ مي روند وآنرا چون عسل مي پندارند؛

درهمان لحظه لبخند مي زنند درحاليكه كلمه الله برخنده آنان جاري است.

حق يولوچا وارقوللارين

آلله يارو اوقوللارين

جنت باغي غونقوللارين

غونارآلله هايو-هايو

Həq yolu`ça varğulların

Allah yaru oqulların

Cənnət baği qonqulların

qonar Allah hayu-hayu

خوشا به سعادت كساني كه در راه خدا قدم برمي دارند؛

خوشا به حال كساني كه تنها خدارا يار وياور خود مي دانندغ

(خوش به سعادت آناني كه)همچون پرنده بر بهشت رضوان مي نشينند؛

درحاليكه برزبانشان كلمه الله جاري وساري است.

آغار جننت آغغارلارو

آلچاق اوجا هاغاچلارو

ناوا, چالار يارپاغلارو

هُوغير آلله هايو -هايو

aqar cənnət ağğar`laru

alçağ-uca hağaç`laru

nava çalar yarpağ`laru

hoğir Allah hayu-hayu

نهرهاي بهشت جاري مي شود؛

درختان كوتاه و بلند رضوان؛

ازبرگ هاي آن درختان نواي خاصي شنيده مي شود؛

آن برگ هاآواز مي خوانند در حاليكه الله –الله مي گويند.

ساللانُور طوبا شاخاسو

قورآن هُوقير هرگالاسو

جننت‌چه گولار غونچاسو

بُورير آلله هايُو- هايُو

sallanur Tuba Şaxasu

Quran hoğir hər galasu

Cənnət`çə gullar qonçasu

burir Allah hayu-hayu

شاخه هاي درختان طوبي دربهشت آويزان ميشود؛

هركدام از آن شاخه ها نواي قرآن به تلاوت مي كنند؛

درباغ رضوان غونچه گل ها؛

عطر بسيار خوبي مي دهد در حاليكه كلمه الله برزبانشان جاري است.

قيزيلده ري هاغاچلارو

گؤموٍشده ري شاخالارو

اوزاندوقه يارپاغلارو

بيترآلله هايو- هايو

Qizil`dəri hağaç`laru

Gümüş`dəri Şaxalaru

uzanduğeh yarpağlaru

bitər Allah hayu-hayu

درختان رضوان از طلا است؛

شاخه هاي اين درختان از نقره است؛

وقتي برگهاي آن بازمي شود؛

و لحظه جمع شدن برگ ها كلمه الله جاري و ساري مي شود.

هايدا ايشيقر يُوٍزلري

مئشك و عنبرر سؤزلري

جننت‌چه حوري كؤزلري

واغار آلله هايو- هايو

hay`da işiqər yüzləri

meşk`u ənbərər sözləri

Cənnət`çə huri közləri

vağar Allah hayu-hayu

صورتشان از ازماه روشنتر است؛

سخنشان همچون مشك وعنبر؛

چشمان حوريان بهشتي؛

مي بينند درحاليكه كلمه الله در نگاهشان جاري است .

حققه آشوق اوقولولار

کؤزوٍ ياشو آغقولولار

قلبی هوٍروٍن چالقولولار

كزرآلله هايو- هايو

həqqə aşuq oqulular

közü-yaşu aqqulular

qəlbi hürün çalqulular

kəzər Allah hayu-hayu

خوشا به حال كساني كه فقط عاشق حق هستند وبس؛.

خوشابه حال آناني كه اشك هايشان براي خدا روان است؛

خوشا به سعادت آنان كه قلب شان سفيد ودرخشان است؛

قدم مي زنند درحاليكه ذكرخدا در قدم هايشان جاري است.

علی هايو توٍشک يولقا

کوٍي نوٍين وايی اماملارقا

واقو نئی بُوشچا بوشلارقا

هوقيرآلله هايوهايو

Əli hayu tüşək yolqa

Küynüyn vayi İmam`larqa

vağu ney boş`ca boş`larqa

hoğir Allah hayu-hayu

توهم بگو ياعلي ومسيرت را ادامه بده ؛

دل به ائمه سلام الله به بند؛

بنگر به آن سر هاي كه بر فراز نيزه ها هستند؛

قرآن تلاوت مي كنند درحاليكه كلمه الله بر زبان شان جاري است.

هاچولدو كؤكلرين اِشكي

توکولدو رحمتين اَشکی

جنتين هرسکيز اشکی

هاچارآلله هايو- هايو

haçuldu kök`lərin eşki

tüküldü rəmətin əşki

Cənnətin hər səkkiz eşki

haçar Allah hayu-hayu

درب اسمان ها بازمي شود؛

رحمت خداوند سرازيرمي گردد؛

هر هشت درب رضوان نيز؛

باز مي شوند درحاليكه كلمه الله را قرائت مي كنند.

بيسي يئيير بيسي ايچر

حسين(ع)هاوولارو سچر

رضوان تونين اونا بيچر

تيكر الله هايو- هايو

bisi yeyir-bisi içər

Hüseyn havullaru səçər

Rezvan`tonin una biçər

tikər Allah hayu-hayu

خوشا آن لحظه اي كه يكي طعام ميل مي كند يكي شراب مي نوشد؛

خوشا آن لحظه اي كه حسين(ع) خوبان امت را جدا مي كند؛

پيراهن بهشت را برتن آنان قياس مي سنجد؛

بر اي خوبان امت لباس عافيت مي دوزد درحاليكه بززبانش كلمه الله جاري است.

ملائکه اشيک هاچان

امتين هاوولين ساچان

کوثرين سووندا ايچان

ايچر الله هايو-هايو

Məlaikə eşik haçan

Ommətin havulın saçan

Kovsərin suvunda içan

içər Allah hayu-hayu

ملائكه درب رضوان را باز مي كنند؛

خوبان امت را جدا مي كنند؛

ازآب كوثرمي نوشند؛

درحاليكه كلمه الله بر آنان جاري است.

بو دونياچا اودرد چكدي

قاوردو هرنه اوحكدي

جنت يولي كؤزين تيكدي

«بيلم» الله هايو- هايو

bu dünya`ça u dərd çekdi

qavurdu hər`nə u həkdi

Cənnət`yolı közin tikdi

"Bilim"Allah hayu-hayu

«بيليم» در اين عالم دردبسيار كشيد؛

هر آن چه كاشت درو كرد؛

چشم به راه رضوان دوخت است؛

درحاليكه خدارا صدا مي زند.

معرفی شاعر ترک و خلج جناب آقای شمس الله تلخابی

معرفی شاعر ترک و خلج جناب آقای شمس الله تلخابی

تهیه و تنظیم توسط علی اصغرجمراسی

http://jamrasi.blogfa.com/post-56.aspx

آقای شمس الله تلخابی درسال 1326 خورشیدی در روستای خلج زبان تلخاب ازتوابع بخش فراهان شهرستان تفرش چشم به جهان گشود. او تحصیلات خودرا درمکتب خانه های قدیم در زادگاه خویش به اتمام رسانده آنگاه به شغل کشاورزی مشغول شد.




شمس الله تلخابی دارای یک شخصییت مذهبی سنتی بوده که از هوش وذکاوت فردی بالای بهره مند است. ایشان شاعری خوش فکر ودوست داشنی وشایسته احترام ا ست . زیرا علاوه بر تربیت فرزندان صالح و عالم که تماماً درخدمت مردمان منطقه بوده و قدم های ارزنده ای در ارتقاء وشکوفایی فرهنگ و معلومات منطقه فراهان برداشته اندِ خود نیزبا عنایت به علاقه فراوان به هنر و فرهنگ زبان مادری سهم بسزایی در اعتلای زبان ترکی خلجی داشته است بنحوی که از سن پنجاه سالگی (1372) با سرودن اشعار ترکی و ترکی خلجی پیرامون موضوعات مختلف فرهنگی، اجتماعی و دینی به زبان خود ارزش واعتبارخاصی داده است . با ارائه نمونه ای از سروده های نانوشته این شاعر خلج زبان تلخاب به او دورود می فرستیم .

وبه او «حلال اولتا» می گوییم.

معدن تاشو

Mədən taşu

تلخابچا بی تپه وار آتو پیره کر

مونین تاشلارونین جینسی آهکر

Təlxab`ça bi təoəyn atu pirəkər

Munin taşlarunin cinsi ahəkər

دالو گاداملوقار تلخابین آتدو

تقسیم اراضوچا پولقا ساتولدو

Dalu gadamluqar Təlxabin`atdu

Təqsin ərazo`oldu pulqa satuldu

اوردا یووا هونک هورون کونی که

سن واقو تاشلاری ,اوچا معدنکه

Orda yuva hünək hürün künəykə

Bi vağu taşlari bi`dəğ mədənkə

بو معدنچه نیچه نفر ایشلی لر

اشله دیکین کیشی- کاللا یئیی لر

Bu mədənçə neççə adam işlelər

Işlədikin kişi-kalla yeyilər

اوردا یوققار تاقین آتو پیریزر

بوتاقین تاشونین هوچولار تیزر

Orda yuqqar tağin atu periz`ər

Bu tağin taşunin hoclaru tiz`ər

وارین یوققار کوسنیر یئتی قیزلر

یوسف آباد بندی نه هاوول سوزر

Varin yuqqar körsənir yeti qizlər

Yusuf abad bəndi nə havul süzər

قصيده صفات خلج از رحمت واشقاني

قصیده ای بنام: صفات خلج

سرآینده مرحوم رحمت واشقانی به تاریخ 30/7/1373

بازنویسی شده توسط: علی اصغرجمراسی(بیلیم)

چنانچه در نگارش کلمات اشکالی وجود دارد به دلیل ناخوانا بودن متن اصلی می باشد.

بیری – بیر ی کیرر میدانقا

یولقا هاتار آقار آقار قان خلج

دادچکدیکه طاقلار تاشلار تترئر

هولونماز گُولا دا قهرمان خلج

خلجین نه نه سی مردانا توقمش

خدانوری اونون ییزینه چاقمش

خلج دشمنین اوستنه آقمش

تترئر قورقسندا میدان خلج

کول یئرچه ناماردا قصاصین چکر

سو یئرینه دشمنین قانین ایچر

هر لر هاراسیجا مرد اوغلو سچر

هاتین وئریر جولان میدانچا خلج

هَرنلکده دونیاچا نشانی وار

هرلرهاراسیچا آتی سانی وار

اونون کی رئیچه خلج قانی وار

دعواچا دشمن ده آلور جان خلج

غیزقا کلور یاتور هاتین دالنا

میدان قان هقلایور دشمن حالنا

مردلری بئل واماز دنیامالنا

کینچه وار خداقا ایمان خلج

پهلوانلوقچا هیچکم اونا ائرمز

تاهمرزمین سیماقا هاتدا ائنمز

دعوا کنی ازدژهاقا باج وئرمز

سهراب خلج،رستم خلج،خان خلج

خلج یلداشونون هکمکین آلماز

خلج مردی هچکیمکه چالاقازماز

خلج عففتی واربدکزلن واقماز

ای سنین غیرتینه قربان خلج

خلج وطن یولچا جان دا کچر

خلج خائن کریه قانین ایچر

یارپاق وارا باشلارین یئرکه تکر

یادندا هینمز عهد وپیمان خلج

خلج لر ایرانقا افتخار ائتر

آتلوق سانلوق اوجابد سالاراللار

اسلامقا قرآنقا وفاداراللار

ای افتخار خالق ایران خلج

خلج لرین هولری آباد اولتا

هرنه خلج وار کونلری شاد اولتا

خلج سنین دشمنین برباد اولتا

دواخلج دردلرکه درمان خلج

رحمت هایور قلم آلدوم الیمه

توقریلئن ئلواقین وادوم بئلمه

یپاق هیچواقت کلمز منیم تیلمه

اگر صفاشین یک واشقان خلج

شاد روان رحمت واشقانی فراهانی

20/7/1373

دوبيتي هاي تركي خلجي 2

دوبيتي هاي تركي خلجي 2

بيست ودو دوبيتي از آقاي علي اصغرجمراسي(بيليم )بزبان تركي خلجي تقديم به كساني كه زبان مادري را بويژه زبان تركي خلجي را پاس مي دارند وبا افتخار سخن مي گويند .

ييگيرمي اَککی بياتي تقديم اولتا ييگيت خلج لركه

1

دونياين سن تاته(مزه اش) واقو

آدامين ذاته واقو

کئچه کوندوز ياتمورو

وافاسوز آته(نامش) واقو

Dunyain sən tate vaqu

Adamin zate vaqu

Keçə-künduz yatmuru

Vafasuz ate vaqu

ترجمه به فارسي:

به زيبايي دنيا بنگر / به ذات انسانها بنگر / شب وروز نمي خوابد / بنام دنياي بي وفا بنگر.

2

يُوزين تُوتموش اويانقا

تئلين توکموش بويانقا

بو بخت کی منديچه وار

اينن موروم اودانقا

Yuzin tutmuş u yanqa

Telin tutmuş bu yanqa

Bu bəxt ki məndiçə var

İnənmurom udanqa

ترجمه به فارسي:

صورتش را به انطرف گرفته / كيسويش را به اين طرف ريخته / اين شانس كه درمن هست/

بعيد مي دانم كه از خواب بيدارشود.

3

لالاجان تئل وايوما

يادلارقا(به بيگانگان) بئل وايوما

ياد(بيگانه)کلير سو وار وارور

يوردينا سئل وايوما

Lalacan tel vayuma

Yadlarqa bel vayuma

Yad kəlir suvar varur

Yurdinya sel vayuma

ترجمه: برادرجان كيسويت را نبند / به بيگانگان اميد نداشته باش / بيگانه مي آيد غارت مي كند مي برد / به كشورت سيل مبند.

4

نارونوم(خوشگلم) های قا اوخشور

قاشلارويای قا اوخشور

اوخشادوقه کوزلره

سئل آغان چای قا اوخشور

Narunom hayqa oxşür

Qaşlaru yayqa oxşür

Oxşaduğe küzləre

Sel aqan çayqa oxşür

ترجمه: خوشگلم به ماه شبيه است / ابروهايش به كمان شبيه است

چشم هايش هنگام گريستن / به سيل خوروشان در رودخانه شبيه است.

5

قالو توقيم(می بافم) کونده من

هافتاچامن کونده من

زيرزمين چه ايشلوروم

اس(هیچ) کورمم کؤندوز ومن

Qalu toqim kündə mən

Haftaça mən kündə mən

Zir zəminçə işlurom

Əs kürməm künduzu mən

ترجمه: من هر روز قالي مي بافم / هر روز هفته را مي بافم / درزيرزمين كارمي كنم

هيچ آفتابي را نمي بينم

6

مرد نامردکه قاتولماز

او هئچ موقا ساتولماز

هاوول انسان سخد(عالی) آدام

يالتاق(نامر,چاپلوس) زيلفه(دستگيره) حاصولماز

Mərd na mərdkə qatulmaz

U heç movqa satulmaz

Havul insan səxd adam

Yaltağ zilfe hasolmaz

ترجمه: مرد به نامرنمي پيوندد / او هيچ موقع فروخته نمي شود / انسان خوب عالي /

ازدستگيره درب چاپلوسان آويزان نمي شود

7

کؤکرچيک کؤکچه اوچار

اوشدوقه يلک(پر) هاچار

يلکی سينق کؤينوم

قفسچه قالموش ناچار

kükərçik kükçə uçar

uşduğe yələk haçar

Yələki sineğ küynim

Qafəsçə qalmuş naçar

ترجمه: كبوتر درآسمان پروازمي كند / هنگام پرواز بالش را مي گشايد /

بال دل من شكسته است / به ناچار در قفس مي ماند.

8

قازانوم(ديگ) ته ين اولدو

بئليمی اين(خم كننده) اولدو

ال قودوم يير يازماققا

تيليمی بيلَن اولدو

Qazanom təyən oldu

Belimy əyən oldu

Əl qodom yir yazmaqqa

Tilimy bilən oldu

ترجمه: ديگم به ديگ چه تبديل شد / كمرم خميده شد / بنا گذاشتم شعر بنويسم / زبانم دانسته شد.

9

جانوم قوربان وطن که

اؤلکه ميزکه وطن که

شيرين جانوم صاداقا

تورک لر تيله خلج که

Canom qurban vətənkə

Ülkəmizkə vətənkə

Şirin canom sadaqa

Turklərtile xələckə

ترجمه : جانم قربان وطن / جانم قربان ديارخلجستان ووطنم / جان شيرينم صدقه ا‌ي /

براي زبان ترك ها يعني خلجي باشد.

10

هر کؤلچه کی غاز اوماز

هر نارونچا ناز اوماز

يارين دوستو اوماقا

هئچ واخت کئفی ساز اوماز

Hər gülçəki qaz omaz

Hər narunça naz omaz

yarin yaru omaqa

heç vaxt kefe saz omaz

ترجمه: هرحوضي كه غاز ندارد / هرزيبارويي عشوه ندارد./

عاشق اگر دركنار يارش نباشد / هرگزسرحال وخندان نمي شود

11

عزيزيم گولقا اوخشور

بی تاتلوق تیل قا اوخشور

ياردا هادرو توشگولو

هر کونو ييل قا اوخشور

Əzizim gulqa oxşür

Bi şirin tilqa oxşür

Yarda hadru tuşgulu

Hər künu yilqa oxşür

ترجمه: عزيزم به گل شباهت دارد / عزيزيم همانند يك زبان شيرين است

از روزي كه از يارم جدا افتاده ام / هر روز آن به يك سال شباهت دارد

12

خلج تيل, تورک که اوخشور

تورک تيله, بال قا اوخشور

تات تيله دانوشدوقه

هاچوخ مق قاوقا اوخشور

Xələc til, turkkə oxşür

Turk tile, balqa oxşür

Tat tile, danoşduğe

Haçuq məqqavqa oxçür

ترجمه: زبان خلجي به زبان تركي شبه است/ زبان تركي به عسل شبيه است

وقتي به زبان ديگري چون زبان تاتي سخن مي گويم/ بيشتر به زهر ومار شبيه است

13

لا لا نئرق يو واروم

قايانقا من يو واروم

بالوقچا هويم يوقار

کيمين هوه يو واروم

Lala nerəğ yuvarom

Qayanqa mən yuvarom

Baloğça həvim yuqar

Kimin həve yuvarom

ترجمه: برادر كجا بروم / به كدام سو بروم / در شهر خانه ندارم / به درب خانه چه كسي بروم

14

شهيدين آينا يوزو

آينادا ايشيق يوزو

سن يوللارقا کؤز تيکمه

سنديچر اونين کوزو

Şəhidin aynayuzu

Aynada işiğ yuzu

Sən yollarqa küz tikmə

Səndiçər unin küzu

ترجمه:صورت شهيد نوراني است / صورت شهيد چون آينه شفاف است

تو چشم به را ه اونباش / شهيد منتظر حركت وقيام توست.

15

قيش هونمگه ياز کلمز

بولبول کئفه ساز کلمز

خلج لرين ائليچه

تات آدام قا قيز کلمز

Qiş hunməgə yaz kəlməz

Bulbul kefe saz kəlməz

Xələclərin eliçə

Tat adamqa qiz kəlməz

ترجمه:زمستان نرود بهار نمي آيد / بهار نيايد بولبول سرحال نمي شود

در بين مردمان خلج زبان / دخترخلج با تات ازدواج نمي كند

16

هرخلج, خلج اوماز

تات تيله ,خلج اوماز

خلج, خلجی دانوشوقا

بو تيلين تايو اوماز

Hər xələc xələc omaz

Tat kəlib xələc omaz

Xələc xələcy danoşoqa

Bu tilin tayu omaz

ترجمه: هر خلج ، خلج نمي شود / زبان تات به زبان خلج نمي رسد

خلج اگر خلجي سخن بگويد / براي زبانش نظير پيدا نمي شود

17

شهيدکه لالا حقلئر

او تورماز مدام حقلئر

ننه سی ساچين يونار

هی توکرغان ياش حقلئر

Şəhyd kə lala həqler

U türmaz modam həqler

Nənə se saçyn yonar

Hey tükər qan yaş həqlər

ترجمه: براي شهيد برادرش مي گريد / او توقف نمي كند دائم گريه مي كند

مادر شهيد گيسوانش را چنگ مي زند / دائم خون دل مي خورد ومي گريد

18

ناکس کلميش کس اوماز

اوندا هرای سس اوماز

پوک سوزلرکه آللانما

يالتاقدا پيس اَس اوماز

Na kəs kəlmyş kəs omaz

Unda həray səs omaz

Pok suzlərkə allanma

Yaltağda pis əs omaz

ترجمه: آدم ناكس وپيمان شكن به آدم متعهد تبديل نمي شود / از آدم ناكس توقع فرياد رسي نداشته باش / فريب سخنان پوچ وتوخالي رانخور/ بدترآز آدم چاپلوس پيدانمي شود

19

مرد مظلومدا ياد اوماز

غم غوصصا دا شاداوماز

يُوز هاتما سن نامردکه

اوندوچا هئچ زاد اوماز

Mərd məzlomda yad omaz

Qəm qossada şad omaz

Yuz hatma sən namərdkə

Undoça heç zad omaz

ترجمه :مرد لوطي ا ز مظلوم دوري نمي كند / آنقدربه در گرفتاري مردم شريك است كه به ياد شادي نمي افتد / توبه آدم نامرد رو نينداز/ از او چيزي نصيب تو نمي شود

20

نارون لار غم سيز اوماز

قوموق لار شم سيز اوماز

چتين نر يارو سومک

قايدا سوز ,چم سيز اوماز

Naronlar qəmsiz omaz

Qumoğlar şəmsiz omaz

Çətinər yaru səvmək

Qaydasuz çəmsiz omaz

ترجمه: زيبارويان بدون غم نمي شوند /پروانه ها بدون شمع نمي شود

دوست داشتن يار كار سختي است / اين امر بدون آداب ورسوم نمي شود.

21

کوزوم يولچار ياز کلمور

باهارلا قاراياز کلمور

منيم اوشوخ ترلانوم

منديله اس ساز کلمور

Küzom yolçar yaz kəlmür

Baharla qarayaz kəlmür

Mənim u şox tərlanom

Məndilə əs saz kəlmür

ترجمه: چشم انتظارم بهارنمي آيد / فصل گل وسنبل نمي آيد / شاهين خوب من / سر ناسازگاري دارد

22

لالاجان تيلين سالما

تات تيله سوزين هايما

سنه تات چاواش چاغلور

ساتو تات تيلين آلما

Lalacan tilin salma

Tat tile süzin hayma

Sənə tat çavaş çaqlür

Satu tat tilin alma

ترجمه: برادرجان زبانت را فراموش (رها)نكن / به زبان تات سخن نگو /

تات ترا مسخره مي كند / بفروش زبان تات راآن را انتخاب نكن