معرفي كتاب

عنوان: خلج ها يادگار ترك هاي باستان

ناشر: انتشارات پيام پويا
قيمت:2000تومان

علي اصغر جمراسي (فراهاني)
jamrasi1@yahoo.fr

کتاب حاضر در واقع ثمره‌ي چندين سال تحقيق، پژوهش و مطالعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ي آقاي علي اصغر جمراسي (فراهاني) در زمينه تاريخ قوم خلج است. ايشان با پشتكاري و عشق عميقي كه نسبت به اين قوم به تهيه و تنظيم آن اقدام نموده است. و به حق مي توان ادعا كرد كه اولين اثري است كه در زمينه تاريخ، و مهاجرت قوم خلج گردآوري شده است.

متن اصلي كتاب «خلج ها يادگار ترك هاي باستان» شامل يك پيشگفتار و يازده فصل و ضمائم مي باشد. كتاب از ارائه قديمي ترين اطلاعات راجع به تاريخ خلج ها شروع شده و ضمن بهره گيري از سبك نوشته هاي مؤلفان قديم و تحقيقات صورت گرفته در اين زمينه مي كوشد زواياي سير مهاجرت اقوام خلج را از تركستان (سينكيانك فعلي و قيرقيزستان) به مناطق جنوب آسيا و شرق ايران استان مركزي يعني بخشهاي خلجستان، خرقان و فراهان توضيح دهد. در اين كتاب علاوه بر قوم خلج نقش ساير اقوام ترك از جمله تركمن ،قره خانيان، اويغور و .......در طول تاريخ موشكافانه مورد بررسي و پژوهش قرار مي دهد. بخش ديگر كتاب پيرامون ظهور و سقوط سلجوقيان و تشكيل امپراتوري قره خانيان و سلسله خلجييان در هندوستان و سرانجام مهاجرت خلج ها ار فلسطين و لبنان و سوريه به آذربايجان اذعان دارد .و حسن ختام كتاب كوشه هاي از فرهنك و زبان برجاي مانده از خلج ها را مورد مطالعه قرار مي دهد. در اينجا ما متن اصلي پيشگفتار كتاب فوق الذكر را براي اطلاع پژوهشگران و محققين محترم عيناً مي آوريم.

پيشگفتار

خداي را سپاسگزارم كه به من توان و فرصت، مطالعه و پژوهش پيرامون قوم‌‌ كهن‌ خلج را كه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خود نيز برخاسته از آن قوم هستم، عنايت فرمود تا حاصل ‌چندين ‌سال ‌مطالعه ‌و كنكاش خود را در يك مجموعه ‌به ‌نام «خلج‌ها يادگار ترك‌هاي باستان» گردآوري و به مشتاقان خلج زبان، پژوهشگران ترك و دانشوران عرضه بدارم.

خلج‌ نام يكي‌از‌ طوايف بيست و چهارگانه‌ي قديمي ‌ترك است. معناي واژه‌ي خلج بدرستي ‌بر ما معلوم نيست. منابع فارسي ‌و عربي ‌به ‌صورت خلج khaladj، قالاچ، qalaç، و خولخ xolox از آن نام برده‌اند. مؤلف‌ كتاب جامع‌التواريخ و به پيروي‌ از او ‌ابوالغازي بهادرخان‌ در كتاب ‌شجره‌ي ‌تراكمه‌آن ‌را ‌مركب از دو واژه: قال‌QAL / ماندن و آ‌چ AÇ /گرسنه، يعني گرسنه بمان مي‌دانند. محمود كاشغري نيز‌ در‌ اين‌ زمينه ‌داستاني‌ آورده است كه به همين معناست. در‌ داستان اوغوزخان تركيب خلج، بدينگونه انگاشته شده: قال ‌آچ qalaç/ بمان و باز كن وآنان ‌را جزو كنفدراسيون ‌تركي ‌بئش‌ اوغوز شامل: كانگلي/قانقلي، آغا‌جري، قبجاق و خلخ دانسته است.

ج. مار‌كوارت ،J.MARQUART در تأليف خويش به ‌نام« ايرانشهر خوليتاي» xolitai ادعا مي‌كند كه ‌خلج واژه‌ي ‌كهن به ‌صورت خولجxolaç,، بوده است. مينورسكي ‌مطالبي‌ را از جغرافيدان قرن ‌هفتم هجري، محمدا‌بن ‌نجيب ‌بكران‌، مؤلف جهان‌نامه ‌نقل ‌مي‌كند‌، مبني بر اينكه تركان خلج از منطقه تركستان به زابلستان، مهاجرت كرده‌اند. به هر حال بقول‌ پرفسور پوهاندجاويد خلج هم نام جاي و هم نام قوم‌است. مطالعاتي ‌كه‌از منابع بعد از اسلام به‌ عمل ‌آمده نشان مي‌دهد كه خلج‌ها، در سده‌هاي‌ نخستين‌اسلام در سه ‌منطقه مي‌زيسته‌اند؛

1) بالاساقون ‌(سوياب قديم) پايتخت تركستان ‌در كرانه راست رود چو و شمال‌غربي‌ ايسي ‌گول (بيشكك امروزي).
2) پنجيك (بئش كند).
3) بين دو‌ رود آمودريا و سند.

در گذشته،خلج‌ها به‌ كثرت جمعيت و خوبرويي ‌در‌ ميان مردم ايران معروف بوده‌اند، به ‌نحوي ‌كه ‌شعراي پارسي ‌گوي ‌امثال ‌فردوسي ‌و حافظ ‌بارها در اشعار خود از آنان‌ ياد كرده‌اند از جمله :

برآورد ميلي ز سنگ و ز گج كه كس را ز ايران و ترك و خلج
همان نيز جيحون ميانجي به راه نبودي گذر جز به فرمان شاه
فردوسي

گوي خوبي‌ بردي‌از خوبان‌ خلّج شادباش
جام‌ كيخسرو طلب كافر اسياب انداختي

حافظ

محمود كاشغري ‌مؤلف ‌كتاب ‌‌‌‌‌‌‌‌‌ديوان ‌لغات ترك كه در اواسط قرن پنجم هجري تأليف شده خلج‌ها را از اقوام اوغوز ساكن‌ اويغورستان (سينكيانك فعلي) ناميده و با اشاره‌ به‌ جدايي ‌آنان‌ از ساير تركمانان در اصل بيست و چهار قبيله بودند، جز آنكه‌ دو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ قبيله از ايشان جدا شداند.

در نيمه‌ي قرن‌ هفتم‌ ميلادي ‌دسته‌ه اي ‌از اقوام خلج و اوغوز در سيستان و كابل ساكن شدند و گروهي‌ از آنان ‌در قرن ‌هشتم ميلادي در هندوستان سلسله‌ي تورك شاهي ‌را تأسيس ‌نمودند كه بروي ‌سكه‌هاي‌آن‌ها به‌ رسم ساير قبايل ترك روي ‌تاج پادشاه شكل‌ گرگ ترسيم شده بود. البته خلج‌ها بعد از اسلام نيز در هندوستان حكومتي‌ به ‌نام « سلسله‌ي خلجييان‌» تشكيل داده‌اند، كه ‌ما در اين نوشتار پيرامون اين‌ سلسله به ‌طور مشروح سخن گفته‌ايم.

اقوام ‌خلج، در زمان غزنويان عليه سلطان مسعود غزنوي قيام كردند، و در پيروزي‌ سلجوقيان بسيار تأثيرگذار بودند، سرانجام نيز همراه سلجوقيان به عراق‌ عجم‌آمده و ابتدا در خرقان ساوه ساكن شداند. خلج‌ها در زمان هجوم چنگيز‌خان مغول به‌ همراه خوارزمشاهيان، از سمرقند دفاع كردند، و به‌ اتفاق تركمانان سپاهي به‌ فرماندهي « سيف‌الدين ‌اغراق ‌ملك» جهت حمايت‌ از سلطان جلال‌الدين ‌خوارزمشاه تشكيل ‌داده و در جنگ پروان، مغولان‌ را سخت شكست دادند. در همين‌ راستا آنچه كه ‌باعث نگارش ‌اين‌ كتاب گرديد، فقدان‌ اثري ‌است مستقل، پيرامون تاريخ قوم خلج و همچنين تهيه‌‌ي منبعي ‌كه بتواند پاسخگوي نياز دانشجويان، دانشوران و محققين‌ترك شناس باشد. به ‌طور كلي ‌هدف از تحرير اين نوشتار، آشنا كردن مخاطبين و خلج زبان‌ها ‌با تاريخ گذشته خويش و ايجاد انگيزه‌ جهت تقويت هويت فرهنكي آنان است، از اين حيث كه قوم خلج داراي زبان ‌مستقل، فرهنگ و آئين مستحكم و قوي بوده كه‌ از غناي تاريخي ‌كهن برخوردار مي‌باشد.

روش تحقيق‌ در اين‌ مجموعه بر پايه‌ي، روش گردآوري اطلاعات كتابخانه‌اي و تحليل، جمع‌بندي‌ها و تجربيات‌ است. ابزار گردآوري اطلاعات، فيش برداري و مصاحبه‌هاي محدود با افراد و بزرگان ‌خلج مي‌باشد. اين كتاب از نظر سازماندهي علاوه بر‌ پيشگفتاري كه‌ ملا‌حظه ‌مي‌كنيد، از يازده‌ فصل به شرح زير تشكيل شده است:

فصل‌اول، مفاهيم لغوي،اصطلاحي، ‌مكاني و نژادي اقوام خلج را مورد برسي و كنكاش قرارمي‌دهد.
فصل دوم، به‌جايگاه و موقعيت خلج‌ها، در آغاز تشكيل‌ اولين امپراتوري ترك‌ها و موقعيت‌ آن‌ها در آغاز ظهور اسلام مي‌پردازد.
فصل سوم، به پيدايش‌ اويغورها و نقش اقوام خلج در تشكيل امپراتوري اويغورها اذعان دارد.
فصل چهارم اقوام خلج را در عصر قراخانيان و تشكيل امپراتوري ايلك‌خانيان مورد بررسي قرار مي‌دهد.
فصل پنجم، به نقش خلج‌ها در ظهور و افول ‌دولت قراخانيان، پيدايش امپراتوري سلجوقيان و آغاز ‌مهاجرت اقوام خلج و اوغوز به منطقه‌ي جبال ايران( عراق عجم) اشاره مي‌كند.
در فصل ‌ششم، نگارنده‌، خلج‌ها را به ‌دو شاخه تقسيم‌ كرده؛ گروهي ‌را خلج‌هاي غرب نامگذاري نموده و از گروه دوم خلج‌هاي شرق نامبرده است كه‌، همين گروه به اتفاق غزنويان، به ‌افغانستان كنوني و سپس به هندوستان مهاجرت كرده‌اند.
فصل‌هفتم، به وضعيت ماورءالنهر در آغاز پيدايش مغول و به همكاري‌ خلج‌ها با خوارزمشاهيان مي‌پردازد.
فصل ‌هشتم، موقعيت و نقش خلج‌ها در تشكيل دولت‌ غوريان را مورد كنكاش و مطالعه قرار داده و از سرداران ‌خلج كه در خدمت سلاطين غور بوده‌اند نام مي‌برد.
در فصل نهم، به پيدايش و تشكيل سلسله‌ي خلجييان در هندوستان پرداخته و فرمانروايان ‌خلج‌ را كه در طي ‌مدت كوتاه توانسته‌اند يك تمدن درخشاني ‌از خود به يادگار بگذارند مورد مطالعه قرار داده است.
فصل ‌دهم، پيرامون آثار تاريخي برجاي ‌مانده از گوگ ترك‌ها (ترك هاي آسماني) و نحوه‌ي نگارش‌ اين‌ آثار و همچنين به نگارش زبان تركي و خلجي اشاره دارد.
در فصل يازدهم نگارنده برخي از فرهنگ و آداب بر جاي مانده از اقوام خلج را مورد بحث و بررسي قرارداده و چند آئين منحصر به فرد را بيان مي‌كند.

در مجموع اميد است اين ‌اثر، با اذعان به‌ كاستي‌هاي‌ آن، دستمايه‌اي هر چند اندك براي‌ آشنايي‌ علاقمندان، پژوهشگران و جواناني ‌كه ‌دلشان براي اعتلاي فرهنگ قوم خلج مي‌تپد ‌باشد. فرصت را مغتنم شمرده از تمامي عزيزان، كه به‌ نحوي در تأليف و‌ تدوين اين ‌كتاب مرا ياري كرده‌اند صميمانه تشكر و سپاسگزاري مي‌نمايم.

براي تهيه‌ي اين كتاب مي توانيد به مراكز ذيل مراجعه نماييد:

۱-كتاب فروشي انديشه نو، تهران ميدان انقلاب ابتداي كارگر شمالي سمت چپ داخل پاساژ انتهاي طبقه دوم. شماره تماس 66427371-021
۲- كتاب فروشي فتح دانش اراك ميدان باغ ملي
۳- كتاب فروشي سروش آشتيان ميدان آزادي2722-0862722