Saturday, December 23, 2006



دستور زبان خلجي-اسم

پس از بيان ويژگي ها و الفباي زبان تركي خلجي مختصري در حد توان به نگارش دستوري اين زبان شيرين مي پردازيم اميد است مورد استفاده علاقه مندان خلج زبان قرار گيرد.

ويژگي هاي دستور زبان خلجي

1- اسم:

اسم از مهمترين اجزاي تشكيل دهنده كلام است. و به آن دسته از كلمات وصفي اطلاق مي شود كه براي ناميدن موجودات جاندار و بي جان و پديده ها و مفاهيم و مجردات به كار مي رود. اسم در زبان تركي خلجي همانند زبان تركي آذري و فارسي، از نظر مدلول و شمول آن به اسم خاص و عام، اسم ذات و اسم معني و ساير تقسيم بندي هايي ديگر زبان هاي معمول كه ما از طرح آن در اين سطور اجتناب مي كنيم تقسيم مي شود.

1/1- اشكال ساختماني اسم

منظور ما از اشكال ساختماني يا توصيفي اسم، اشكال و انواعي است كه اسم در زمينه ناميدن موجودات و مفاهيم به خود مي پذيرد. اسم در زبان تركي خلجي از نظرشكل ساختماني داراي اشكال ساده، پيوندي و مركب است.

أ) اسم ساده:

اسمي است كه تنها از يك ريشه بسيط به وجود آمده باشد . مانند: هاي (ماه)hay ، قار (برف)qar،تمير (آهن)təmir،كيتيك (مرغ)kitik

ب) اسم پيوندي:

پسوند عبارت است از حرف يا حروفي است كه به آخر كلمات و اصطلاحات موجود در زبان اضافه مي شود و معاني آنها را عوض مي كند. پسوندها در زبان تركي و نيز در زبان تركي خلجي اهميت زيادي دارند. در زبان تركي خلجي تعداد زيادي از اسامي با الحاق پيوندهاي توصيفي به آخر ساير انواع كلمات بوجود مي آيند . شايان ذكر است، پسوند در زبان تركي خلجي تنها به آخر كلمات اضافه مي شود، در وسط و ابتداي كلمات پسوندي قرار نمي گيرد.

پسوند يا پيوندهايي كه با الحاق به آخر كلمات وصفي و فعلي اسامي پيوندي تشكيل مي دهند، متنوع هستند. در سطور پايين به تعدادي از شناخته ترين آنها اشاره مي كنيم.

1) پيوندهايçilik] [lik- luğ- (چيليك، لوق، ليك)

كه باالحاق به آخر كلمات وصفي اسامي پيوندي تشكيل مي دهند، اين پسوندها موارد استفاده فراواني در زبان تركي خلجي و نيز در تركي استانبولي دارند. و تابع قواعد و هماهنگي حروف صدادار نيز مي باشند، اين پسوندها در موارد ذيل به كار مي روند:

- اين پيوندها در صورت الحاق به كلمات، محل يا جايگاه و موجوديت آن را بيان مي كنند. مانند: تاتلوق (خوشمزه)tatluğ ، هارقالوق (لباس بلند مردان) harqaluğ ، بوخدالوق (گندمزار) boxdaluğ هوتونلوق (هيزم دان) hutünluğ ،بالوقلوق (اهل شهر)baloğluğ هاقاچلوق(بيشه زار)haqaçluq،اوتلوخ utlux(علفزار، پرعلف).

- اين پسوندها در صورت اضافه شدن به آخر صفات، موجود مفاهيم صفات نسبي به آنها مي دهد مانند:

يئمليك (خوردني) yeməlik
ايچمليك (نوشيدني) içməlik
دشمن چيليك (دشمني) duşmənçilik
بوفورلوق (فراواني) bofurluğ
پيس ليك (بدي) pislik

2) پيوند تك شكلي نانقا/nanqa

اين پسوند باالحاق به كلمات، اسمهايي با مفهوم همبستگي ايجاد مي كند. اين پيوند امروزه در تركي خلجي روستاي تلخاب رواج زيادي دارد و با الحاق به آخر اسامي اشخاص و يا اقرباء، نامهاي مربوط به آنها را تشكيل مي دهد. مانند: بابام نانقا (نزد پدرم)babamnanqa عاموم نانقا (نزد عمويم) amumnanqa خالام نانقا xalamnanqa.

3) پيوندهايي سه شكلي] [ u-lu-ağ

باالحاق اين پيوندها به آخرريشه هاي فعل، اسمهاي، پيوندي تشكيل مي گردد . مانند:

قورقؤ (ترس، وحشت)qurqu
سؤرو (گله)suru وارو (سرمايه دار)varu
آلقولوalqulu
ورقولوvurqulu
سورگولوsurgulu
بيل گيلوbilgilu
سانجاق (سنجاق)sancağ
ترقاغ (شانه)tərqağ
يئلقاغ (آبشخورگربه، سك ) yəlqağ.

4-پسوند دو شكلي، سيز، سوز] [ siz-suz

اين پسوند وقتي به آخر كلمه اي اضافه مي شود، عدم و نيستي آن را مي رساند. مانند:آب- بي آبي/suv- suvsuz شكر- شكرسيز/şekər-şekərsiz.

پ) اسمهاي مركب

اسامي مركب در زبان خلجي از به هم پيوستن كلمات تشكيل مي گردد. مانند:

اچي بوشəçi+boş،
ايت بورنو eit+bornu
قوزغولاقو quz+qulaqu
هاداغ قابوhatağ+qabo ،
قوش قئيسوğoş+ğəyəsu
ساروغ يال/saruğ+yal
خارخار چايوxar+xar+çayu
داوالوقdava+loğ،
قوم قونشوqum+qunşu
لالا باجوlala+bacu
كئچه كوندوزkeçə+kündoz ،

2/1- جمع بستن اسم

اسم در زبان تركي خلجي از دير باز با پيوند دو شكلي (لار)lar و (لر)lər جمع بسته مي شود.

مانند: هايلار (ماهها)hay+ lar كونلر (روزها)kun +lər هرلر (مردها) hər+ lər

قيزلر (دخترها)qiz+lər پيوندهاي (لار ولر) در فعل نيز به عنوان علامت سوم شخص جمع به كار مي رود. مانند: واقدولار (نگاه كردند) vağdo+lar كؤردولر (ديدند)kürdu+lər .

0 Comments:

Post a Comment

<< Home