Thursday, January 11, 2007



خلجلر و خلجيستان

داداش قاراقويونلو قيزيلباش- 2000


چوخ ميللتلي ايران'دا ياشايان ميللتلرين تصنيفي، دانيشديقلاري ديللره اساسلانير. بو اساسا گؤره ايران'دا بوگون دؤرد تورکي (تورکيک) ميللت ياشايير: "تورکلر"، "تورکمنلر"، "قازاقلار" و "خلجلر" . ايران'دا "خلج" آديندا ايکي آنا قوروب واردير:

1- خلج (khalaj) خالقي.
2- باشقا ميللتلرده اريميش اولان خلج قوروبلاري.

1- خلج خالقي :

خلجلر گونوموزده جنوبي آذربايجان'ين ان گونئيينده اراک شهه رينين شيماليندا، اراک – ساوا – قوم - تفريش دؤرد بوجاغيندا يئرله شميش تاريخي "خلجيستان" (khalajistan) دا ياشايان تورکي ديللي کيچيک بير قوروبدورلار. خلج (قالاچ، خليچ، خليج، خاليج) سؤزو تاريخده اسکي بير تورکي ائل "قارليق" ، "خارلوق" (کارلوک، قارلوق، خئللوخ)'لا قاريشميشدير. باشقا افسانه - روايتلره گؤره بو آد "قال آج" يا دا "قيليج"دان تؤره ييبدير .

خلجلر هينديستان، ماورا النهر، خوراسان (8-9. يوز ايللر)، اورادان ايران'داکي سيستان و بلوچيستان (10-11. يوز ايللر)، مرکزي ايران-آذربايجان و آنادولو (سلجوقلولارلا، 11-12. يوز ايللر) ، بير يول داها مرکزي ايران (1219’ده مونقول هوجوموندان قاچاراق) و آذربايجان'ا (14. يوز ايل) دک گئنيش بير منطقه يه ياييلميشديلار. اينديکي خلجلر جنوبي و مرکزي ايران'ا کؤچموش بؤلومون قالينتيسي ساييليرلار.

ديللري: خلج ديلي تورکي ديللري آراسيندا ان سون بليرله نه ن ديل اولموشدور. اسکي تورکجه نين خوصوصييتلريني ان ياخچي شکيلده قورودوغو ايدديعا ائديله ن خلججه اسکي تورکيک ديل آرقوجا'نين داوامي ساييلير و حئيرت وئريچي اؤلچوده گؤک تورکجه يه ياخيندير. تورکولوژيده خلج (khalaj) ديلي دييه نده بو ديل قصد ائديلير. خلج ديلينين کؤکو ساييلان آرقوجا’نين آدي، ايلک 759-780'لرده اورتا آسيا ماني ديني متينلرينده گئچير. بير سيرا آراشديرماچيلارا گؤره 8-11.نجي يوز ايللر آراسيندا آرقولار اوغوزلارا باغلي خلج قوروبونون قونشولوغوندا ياشاييرديلار و زامانلا اونلاردان بوگونکو آدلاري اولان خلج'ي آليبلار.

بونا رغمن ياشايان ان اسکي تورکي (تورکيک) ديل اولان خلج ديلي، اوغوز ديللريندن دئييلدير و چوواش ديلي کيمي تک باشينا تورکي (تورکيک) ديللرينين موستقيل بير قولونو تشکيل وئرير. نتيجه ده، آذربايجان تورکجه سينين هر هانسي بير لهجه سي ده ساييلانماز .

خلج ديلينين بير نئچه لهجه و آغزي واردير. بو لهجه لر آراسينداکي مووجود فرق، تلخاب لهجه سينده اولدوغو کيمي، بعضن او قده ر بؤيوکدور کي خلج'ي تک بير ديل دئييل، تورکي ديللري عاييله سينين "خلج ديللري آلت قوروبو" اولاراق صينيفله نديرمه نين داها اويقون اولابيله جه يي دوشونجه سيني اورتايا آتان ديلچيلر اولموشدور .

ايران'دا ساييجا اهممييتسيز آمما تورکولوژيده ان اهممييتلي ديللردن بيري ساييلان خلج ديلي، هر هانسي بيرله شديريچي بير يازي ديلينه صاحيب دئييلدير. بو ديلين يازيلي ادبيياتي يوخدور. ايران'دا بو ديلده کيتاب ويا درگي چاپ اولمور. گئچميشده آزربايجان تورکجه سينين آغير ائتگيسي آلتيندا قالان خلججه بو ديلدن آذربايجان تورکجه سينين بير لهجه سي آدلاناجاق قده ر گئنيش شکيلده ائتگيله نميشدي. گونوموزده ايسه فارسجانين آغير و هر طرفلي تاثيرينه معروض قالاراق تامامن و يئيينجه يوخ اولمايا اوز توتموش دورومدادير.

خلجيستان: ائتنيک آذربايجان و ائتنيک فارسيستان'ين بيرله شدييي منطقه ده يئرله شه ن خلجيستان'دا 45-80 آراسيندا خلج کندي واردير. بونلار ايکي قوروبدان تشکيل تاپير. بيريمينجيسي ساوا و خرقان آراسي (مرکزي نووخران'دير)، اٶته كي قوم شهه ري و غربينده کي سولطان اباد آراسينداکي منطقه دير. بيرينجي قوروبا "خلج-ي ساوا" ويا "قاهير" ، ايکينجي قوروبا ايسه "خلج-ي امير حوسئينلي" دئييلير. خلجلر بورادا بير نئچه ياشاييش بؤلگه سينده جينديرلي، قاراخانلي، يئتيملر، صفرعلي، ايسماعيللي، کيرديللي، شيکارلي، قاراگده، هسه خالي، بايراملي و.س. کندلرينده ياشيييرلار.

1996دا آسيميلاسييون سيياستي دوغرولتوسوندا، جنوبي آذربايجان'ين خلجيستان بؤلگه سي "مرکزي اوستان" و "قوم اوستانلاري" (بوراداکي "خلجيستان"، "جعفراباد"، "کوهک" رايونلاري) آراسيندا ايکييه بؤلوشدورولموشدور.

کيمليک: خلجلر ياخين زامانلارا دک کؤچه ري اولسالار دا بوگون اوتوراق ياشاما گئچيبلر. خلجلر خوصوصييله ييرمينجي يوز ايلده باشدا فارسلار اولماق اوزره سورعتله قونشو خالقلاردا اريميشلر. يوز ايلين باشيندا خلجلرين توپلام ساييسينين 350.000-400.000 نفر آراسيندا اولدوغو تخمين ائديليردي. 1996'دا ايسه خلجلرين ساييسي لاپ چوخ 28.000-30.000 نفر ايدي.

گونوموزده ياشلي-قوجالارين اکثرييتي ايکي ديلليدير و فارسجا دا دانيشير. اوشاقلارينين چوخو ايسه خلج ديليني هئچ بيلمير. داوام ائده ن سورعتلي فارسلاشما آخيمي نظره آلينيرسا آرخايينليقلا دئييله بيله ر کي بير-ايکي نسيل سونرا بو ديلي دانيشان هئچ کيم قالماياجاقدير .

خلجلرين آسيميلاسييونو باشقا ايران خالقلاري و خوصوصييله تورکلرين آسيميلاسييونو چرچيوه سينده گئرچکله شمکده دير. بونلار دا اٶته كي ايران تورکلري کيمي فارس کولتورونده خور گؤرولموشدور .

اينانج: خلجلر ان آز 15-16 يوز ايللردن بري علوي (قيزيلباش-علي اللاهي) مذهبينده دير. بعضي تاريخچيلر خلجلرين علوي قيزيلباش تورک بيرلييينه قاتيلديقلاريني قئيد ائده رلر. آرالاريندا شيعه له شه نلرله بيرليکده، تقيييه ائله ييب اؤزلريني شيعه اولاراق تقديم ائده نلر ده واردير. آذربايجان تورکلرينده اريميش خلجلرين هاميسي، واختييله سونني اولدوقلاري قئيد ائديلسه ده، اٶته كي آزئربايجان تورکلري کيمي علوي (قيزيلباش) و شيعه مذهبلرينده ديرلر .

2- باشقا ميللتلرده اريميش اولان خلج قوروبلاري:

خلجلر تاريخ بويونجا اؤز آدلاريني قوروياراق يا دا اونوداراق بيرليکده ياشاديقلاري قونشو خالقلاردا اريييبلر. فارس، تورک، پشتون، هيند، تورکمن و اؤزبک بو خالقلاردان بير نئچه سيدير. ايران'ا گليب يرله شه ن خلجلرين موطلق اکثرييتي ده منطقه ده کي فرقلي خالقلاردا ارييه ره ک، بو ميللتلرين خلج اصيللي آلت قوروبلاريني تشکيل وئريبدير:

آ- تورکله شميش خلجلر: خلجلرين غربي ايران، آذربايجان و آنادولو'يا ايلک گليشلري تورکمن سلجوقلو دؤولتي دؤورونده اولموشدور. مونقوللارين هوجومو زاماني بير چوخ خلج محو ائديلميشدير. 14 يوزايلدن باشلاياراق مونقول هوجومو ايله بيرليکده هينديستان-آفغانيستان و ايران خلج قوروبلاريندان بير بؤلومو ايکيمينجي يول اولاراق اورتا و غربي ايران'ا، ائتنيک فارسيستان و آذربايجان'ا ، گونئي قافقاسييا و آنادولو'يا گليب بورالاردا سيغيناجاق تاپيبلار.

مونقول دؤورونده خلجلرين ائتنيک آذربايجان'ين ساوا و آوج بؤلگه لرينده ياشاديغي معلومدور. 1636-1638'ده آوروپالي سيياح اولئاروس ائتنيک آذربايجان'ين موغان دوزلويونده خلجلره راسلاديغيني يازار. بونلارين ائتنيک آذربايجان'ين ساوا بؤلگه سيندن قوزئيه دوغرو کؤچ ائتديکلري موحتملدير. 1748 و 1783'ده يازيلان "مجمل التواريخ پس از نادر" و "تاريخ جهانگشا" کيتابلاريندا ائتنيک آذربايجان'ين ساوا بؤلگه سي (بوگونکو خلجيستان) خلجلري حاقيندا بيلگيلر واردير.

خلجلر ايراندا ياشايان تورک خالقينين ائتنوگئنئزينده رول اويناميشلار. اورمو اطرافيندا بير نئچه و جنوبي آذربايجان'ين باشقا بؤلگه لرينده خلج آديندا 5 کند داها واردير. بوتون آذربايجان و ايران سطحينده کي خلج آدلي-ترکيبلي يئرله شيم مرکزلرينين ساييسي يوزه ياخيندير . تاريخده ائتنيک آذربايجان'دا يئره له شه ن خوصوصييله عراق-ي عجم بؤلگه سينده ياشايان خلجلرين هاميسي (فارسلاشانلار و ائتنيک خلجيستان بؤلگه سينده هله ده ياشاماقدا اولان اؤز ديللريني قورويابيلميش کيچيک خلج قوروبو سايمازساق) تامامييلا آذربايجان تورکلرينده اريميشدير. بوگون بو بؤلگه ده ياشايان و آذربايجان تورکجه سينده دانيشان بو اينسانلار اؤزلريني عومومييتله خلج سويلو سايارلار.

جنوبي آذربايجان خاريجينده گونئي فارسيستان'دا ياشايان قاشقاي تورک اويماق کونفئدئراسيونونا داخيل خلجلري ده بونلارا علاوه ائتمه ليييک. خلجلرين بير بؤلومو گونئي ايران'دا تورک قاشقاي طايفاسي آراسينا گيره ره ک تامامييلا قاشقاي-تورکله شيبدير. بونلارين ديلي آذربايجان'ين اورمو ديلي و آفشار ائللرينين ديلييله عئينيدير. بو قوروب هله ده کؤچه ري ياشام طرزيني سوردورمکده دير .

حتتا قاشقايلاري بير بوتون اولاراق تاريخده کي خلجلرين داوامي قبول ائده ن آراشديرماچيلار اولموشدور. خلجلرين اؤز روايتلرينه گؤره "قاشقاي" ائلي، "ساوا خلجلري"ندن "خلج شاهيلو" اويماغينين، فارس ايالتينده کي تورکمان (تورک) اويماقلاري اؤز باشينا ييغماسييلا يارانميشدير. آيريجا جنوبي آذربايجان'ين خلجيستان بؤلگه سينده ياشايان خلجلرين ده جنوبي فارسيستان'دان بورايا کؤچ ائتديکلري روايت ائديلير.

داها غربده آذربايجان'دان شرقي آنادولو و قارا دنيز'ين جنوب ساحيللري اطرافينا کؤچ ائده ن خلجلرين هاميسي تورکله شيب و اونلاردان گونوموزه تکجه چوخ ساييدا "هالاج"، "هالاجلي" ، "هالاجلار" ، "هالاج اوغلو" کيمي آدلار ياديگار قاليبدير. آنادولو'يا گئچه ن خلجلرين اؤنچولري ايلک دفعه تورکمن سلجوقلو دؤورونده بورايا گليب يئرله شيبلر. خلجلرين بو منطقه نين تورکله شمه سينده اهممييتلي رول اويناديقلاري ايدديعا ائديلميشدير.

ب- فارسلاشميش خلجلر: ايراني ساساني دؤولتي سونلاريندا اونلارلا علاقه ده اولان تورکيلر و هئفتاليتلرين (اغ هونلارين) سيياسي هئياتي آراسيندا قالاچلارين دا وارليغي قطعيدير.

عرب اوردولاري ايران'ين ايچلري و هينديستان'ين شيمالينا ساري ايره ليله ديکجه خلجلرله قارشيلاشيبلار. خلجلر اونومونجو عصردن چوخ داها قاباق جئيحون چايي'نين غرب و گونئيينه گئچه ره ک بوگونکو ايران'ين شرقي و آفغانيستان'ين گونئي بؤلگه لرينه ياييلميشديلار. 1181'ده تورکمن سلجوقلو دؤورونده ائتنيک فارسيستان'ين فارس اوستاني آتابه يي اوردوسونون کومانديري تاج الدين خلج ايدي.

تورکي غزنه لي و تورکمن سلجوقلولار زامانيندا ايران و خوراسان ايچلرينده خلجلرين يئرله شدييي قطعييت قازانيبدير. گونئي آفغانيستان، پاکيستان و هينديستان'دا اولدوغو کيمي بورادا دا خلجلرين کؤچه ري اويماقلار حاليندا ياشاديقلاري ويا خوصوصي حربي گوجلر حاليندا تابئع اولدوقلاري دؤولتلرين اوردولارينا خيدمت ائتديکلري موحتملدير.

1375ده تورکله شميش موغول جلاييرلي سولاله سيندن سولطان حوسئيين دؤورونده غربي ايران خلجلري ائلخانلاريندان احمد خلج'ين گوجلو بير حربي بيرلييه صاحيب اولدوغو بيلينير. بونلار تورکي تئيمور دؤورونده ساوا، قوم و کاشان اطرافينا يئرله شميش خلجلردن اولماليديرلار. ايرانلي شاعير عوبئيد زاکاني ائتنيک فارسيستان'ين شيراز شهه ري اطرافينداکي "وحشي کورد، تورکمان (تورک) و خلجلر"دن سؤز ائديبدير.

تاريخده خوراسان و فارسيستان'ين باشقا بؤلگه لرينده کاشان، فارس (ايقليد، شيراز، آباده)، کيرمان، استراباد و.س.'ده يئرله شديکلريني بيلديييميز خلجلرين هاميسي حتتا جنوبي آذربايجان'ين عراق-ي عجم آدلانان بؤلگه سينده ياشايانلار فارسلاشميش ويا باشقا ايراني خالقلاردا اريميشدير. ايران'ا گله ن خلجلرين اکثرييتيني تشکيل وئره ن بونلارين بير بؤلومو هله ده "خلج/ي"، "قيليج/خانلي" کيمي اؤز تورکي فاميلييا آدلارينا صاحيبديرلر. بونلاردان شيعه له شه نلر واردير.

علاوه اولاراق مرکزي ايران'دا ايراني(ک) ديللري عاييله سينه داخيل ايراني(ک) بير خلج ديليندن سؤز ائديلمکده دير. بو ديل موحتميلن خلجلرين بير بؤلومونون يئرلي ايراني خالقلاردا اريرکن اولوشان ايراني-تورکي قاريشيمي يئني ايراني-فارس ديل-لهجه اولماليدير . جنوبي آذربايجان'ين زنجان اوستانيندا دا بو ديلده دانيشان اينسانلارين ياشاديغي ايدديعا ائديلميشدير.

ج- آفغانلاشميش-هيندله شميش خلجلر: تورکمن سلجوقلولارين تاريخده اورتايا چيخيشيندان چوخ قاباق، خلجلرين هرات بؤلگه سي اطرافيندا يئرله شديکلري بيلينير. خلجي (khalaj، 1290-1320) اولاراق بيلينه ن هينديستان خلج سولطانليغي بونلارين قوردوغو بير دؤولتدير.

870ده ايراني صففاري دؤولتي قوروچولاريندان يعقوب لئيث کابول'ون يئرلي حاکيمينه قارشي گيريشدييي هوجومدا آفغانيستان'داکي چوخ ساييدا خلج و باشقا تورکي قوروبلاري اؤلدورموشدور. تورکي خلجلرله گونئي آفغانسيتان'دا ايراني ساماني دؤورونده ده قارشيلاشيريق. بونلار جورجان و بوست بؤلگه لرينه يئرله شميشديلر. تورکي غزنه لي قيرال سوبک تيگين خلجلرين بير عوصيانيني ياتيرميشدير. 995'ده آفغان (پشتو) و خلجلر تورکي غزنه لي اوردوسونون ايکي تملي ساييليرديلار. 1040'لاردا خلجلر تورکي غزنه لي سولطان مسعود'ا قارشي ناکام بير عوصيانا گيريشميشديلر. خوراسان خلجلريندن بير بؤلومو قالاباليق قوروبلار حاليندا تورکي غزنه ليلر و غورلولارين خيدمتينه گيرميش، داها سونرالار تورکي غزنه ليلر دؤولتي و غورلولارين هينديستان'ا ائله ديکلري آخينلارا قاتيلميشدير. هينديستان'ين فتحينده ايشتيراک ائتميش بونلارين ايسلام'ين بنگال و شرقي هينديستان'ا گيرمه سينده اساس روللاري اولموشدور.

غورلو دؤولتينين ييخيلماسي و دئهلي تورک سولطانليغينين قورولماسيندان سونرا دا بنگال'داکي خلجلرين اهممييتي آزالماميش حتتا داواملي اولاراق آرتميش و دؤولتين حسساس مقاملاريني اؤز اللرينده توتابيلميشلر. تورک دئهلي سولطانليغي دؤورونده گوجلري آرتان خلجلر، سونوندا ايقتيداري اؤز اللرينه گئچيرده بيلميشلر. غيلزاي اويماغيندان پيروز شاه خلج ايله باشلايان و 1202-1320'ده علاالدين خلجي ايله بيته ن قيسسا دؤور خلج دئهلي سولطانليغينين ان پارلاق دؤورو اولموشدور. بو دؤور، خلج-دئهلي سولطانليغي (khalaj) (1290-1320) اولاراق بيلينير. 1436-1531'ده مالوا'دا دا ماحمود خلجي طرفيندن بير خلج سولاله سي قورولموشدور.

مونقول چنگيز خان'ين ايستيلاسي ايله يئني باشدان گونئي آفغانيستان خلجلريندن بير بؤلومو هينديستان'ا گئچيب بير بؤلومو ايسه تورکي خارزمشاهلار ايمپاراتورلوغونا قاتيليب مونقوللارا قارشي ساواشلارا ايشتيراک ائتميشدير. 1222'ده تورکي خارزمشاه جلال الدين'ين اوردولاري پروان'دا موغوللاري مغلوب ائتميشدير. بو اوردونون سول قاناد کومانديري خلج ايدي.

تاريخده آفغانيستان (غزنه، جورجان، بوست و.س.) ده يئرله شميش خلجلرين هاميسي يئرلي خالقلاردا ارييه ره ک يوخ اولموشدور. آفغانسيتان'دا پشتون (افقان)لارداکي "آبدالي" بويونا داخيل "گيلزايلار"ين (گيلزاي، غيلزاي، گالزاي، قيلزاي، گيلزي ويا غالجاي) خلج اصيللي اولدوغو ايديعا ائديلميشدير. بو قوروب، خلجلرين هله ده سونني مذهبينه باغلي قالان قيلزاي آلت قوروبودور. بوگونکو آفغانسيتان – پاکيستان’دا ايران - هينديستان آراسيندا ياشايان قيلزايلار عومومييتله اؤزلريني ايران’ا حوکوم سوره ن تورکي دؤولتلره باغلي حيسس ائديرديلر. بونا رغمن تورک صفوي دؤولتي نين ضعيفله مه سي ايله 1722 ايلينده بو دؤولتي ييخاراق، 7 ايل ايران’ا حوکوم سورموشلر.
د- تورکمنله شميش خلجلر: 1005-1006`ده ايلک خان’ين زامانيندا خوراسان'ين مرو شهه ري اطرافينا خلجلر يئرله شميشديلر. بونلار ايراني ساماني دؤوروندن بري اورالاردا ايديلر. بو قوروب و تاريخن تورکمنيستان'ا يئرله شه ن (مرو و اطرافي) دييه ر خلج قوروبلاري تامامييلا تورکمنلرده اريييبلر. اؤز خلج آدلاريني هله ده قورويابيله ن تورکمنلرين آفشار بويونا قاتيلميش خلجلر بئله، گونوموزده تکجه تورکمنجه دانيشيرلار.

ائ- اؤزبکله شميش خلجلر: ايران'ين خاريجينده اؤزبکلرده کي "گالاجيلر"، خلج سويلودور. تورکمنيستان کيمي اؤزبکيستان`دا دا خلج اويکونيملري واردير.

تکليفلر:

يوخ اولماقدا اولان خلج ديلي-مدنييتي و خالقيني قوروماق آماجييلا دؤولت و غئيري دؤولت قوروملار، عئلمي-آراشديرما اوجاقلاري طرفيندن عاجيل تدبيرلر آلينمالي و اويقون آدديملار آتيلماليدير. آشاغيدا بونلارين آراسيندا اولابيله جک نئچه تدبير و آدديم سيرالانميشدير:

1- ايران'داکي تورک آکتيويستلرين خلجلرين مدني تشکيلاتلانماسينا يارديم ائتمه سي،
2- خلج ديلينده کيتاب (شئعر-فولکلوريک ملزمه) و قزئت چاپ ائديلمه سي،
3- ايران'دا و خاريجينده داق (دونيا آذربايجانليلار قورولتايي) کيمي بوتون ايران تورک تورکلرينين بير آرايا ييغيشديقلاري مدني و ادبي توپلانتيلارا-قورولتايلارا خلج تمثيلچيلري نين ده دعوت ائديلمه سي،
4- خلجيستان'ين فرقلي اوستانلار آراسيندا بؤلوشدورولمه سي و آدينين ده ييشديريلمه سينه قارشي ائعتيراض ائتمه،
5- ايران'ين شيمال غربينده کي تورکلرله مسکون بوتون منطقه نين، يئني ايالت سيستئمي-ايداري تقسيماتدا بير بوتؤو اولاراق و تک سيياسي واحيد شکلينده، آذربايجان ايالتي آدييلا اولوشدورولماسي لوزومونون تاکيد ائديلمه سي،
6- خلجيستان'ين، ائتنيک (جنوبي) آذربايجان'ا داخيل اولدوغو، اونون ان گونئي بؤلومونو تشکيل وئردييي و حؤکمن آذربايجان ايالتينه داخيل ائديلمه سينين تاکيدي،
7- خاريجده کي تورک آکتيويستلرين خلجيستان'ا موختارييت مسله سيني قالديرمالاري و بو ايدئاني يايمالاري.

نوتلار

1- اينگيليس ديلينده ghalaj، khalaji، khalaj و.س. اولاراق گئچه ر.
2- آذربايجان'ين بو بؤلگه لرينه (داها چوخ زنجان و قزوين اوستانلارينا) بعضن "آذربايجان-ي خمسه" ، يا دا (داها چوخ همدان، مرکزي، تئهران و قوم اوستانلارينا) "آذربايجان-ي جيبال" و "عراق-ي عجم" دئييلير.
3- خلجلرين آدينين کؤکو حاقيندا عبدالقاضي باهادير خان'ين سؤيله دييي سؤزلو بير افسانه واردير: "ايلک تورک خاقانلاريندان اوغوز خان'ين ايران'ا يوروشو زاماني اونون عسگرلريندن بيري يوک حئيواني چاتيشماديغي و آروادي بويلو اولدوغونا گؤره، قوشوندان دالي قالير. گئريده قالان عسگري خاقان'ين يانينا گتيره نده خاقان اونون گئريده قالماسينين ندنيني اؤرگه نير. اونون آروادي دوغموش ايدي و چاغا آج آنانين سودو اولماديغينا گؤره آجليقدان آجي چکيرميش. اوغوز خان اونو موکافاتلانديراراق و اوشاغي "قال آج" آدلانديراراق حربي خيدمتدن آزاد ائدير. "قال آج" يا دا "خالاج" خالقينين آدي بو "قال آج" اوشاغين آديندان مئيدانا گلميشدير" . بونونلا بئله عئيني تاريخچي بئشينجي يوز ايلليکده روماليلارين قال آج"لاري تورک سؤزو "قيلينج"ين ترجومه سي اولان "خالاتييه" آدلانديرديقلاريني يازير.
4- گرچي خلجلرله اوغوزلارين آراسينداکي باغلار آچيقليق قازانماميشدير. خلجلرين اوغوزلارين "قارقين" آدينداکي بويوندان آيريلاراق اولوشدوغونا اينانان تورکولوقلار دا واردير. محمود کاشغري`يه گؤره خلجلر اوغوز تورکيلريندن آيريلان ايکي اويماغين بيرله شمه سيندن اولوشموشلار. ديوان لغات ترکده خالاچ آدينين اوغوز قاغان دستاني'ندا آنلاتيلان بير اولايلا ايلگيلي اولاراق سؤيله نه ن قال آچ "آچ قال" سؤزوندن گلدييي بليرتيلمکده و خالاچلار حاققيندا شو بيلگي وئريلمکده دير: "تورکمنلر اصلينده 24 قبيله دير. لاکين ايکي قبيله دن عيبارت اولان خالاچليلار، بعضي کره بونلاردان آيريلديقلاري اوچون کنديلري اوغوز ساييلماز،اصيل اولان بودور. "
5- بونلاردان بيري پروف. دوئرفئر'دير. بو عاليم عئيني حالدا خلجلر حاقيندا ايلک دفعه هر طرفلي و سيستئماتيک آراشديرمالار آپاران، اونو موستقيل بير ديل کيمي تورکولوژييه تانيتديران بيلگيندير.
6- ائتنولوگ خلجلر حاقيندا بو قيسسا بيلگيلري وئرمکده دير:
Population: 17,000 and decreasing (1968). Region: Northeast of Arak in Central Province. Classification: Altaic, Turkic, Southern, Azerbaijani. Comments: Not a dialect of Azerbaijani, as previously supposed. An independent language distinct from other extant Turkish languages (Doerfer 1971). Most are bilingual in Farsi. Some children know only Farsi. Pronounced with two long or back a's. Different from Indo-Iranian Khalaj. Muslim.
7- بير فارس آتاسؤزو بئله دييير: "زبان خر را خلج داند" . "ائششه يين ديلين خلج باشا دوشه ر" .
8- آذربايجانلي تاريخچي "زئينل آبيدين شيرواني" 1800'لرده آذربايجان'داکي خلجلرين حنفي سونني مذهبينده اولدوقلاريني يازار.
9- شيمالي آذربايجان`دا آبشئرون، قوبادلي، شرور، سايان و اوجار بؤلگه لرينده ده خلج کندلري واردير.

0 Comments:

Post a Comment

<< Home