مراسم كوساگلينKusagalin دربين اقوام مختلف ترك ازجمله قوم كهن خلج
مراسم كوساگلينKusagalin دربين اقوام مختلف ترك ازجمله قوم كهن خلج
نويسنده:علي اصغزجمراسي
اين مراسم درچهل روزاززمستان رفته انجام مي گرفت. بدينصورت كه فردي لباس نمدي چوپانان را برتنميكردوزنگوله برلباس خودآويزان مي نمودكهاورا،كوسا ميخواندند، سپس مردي ديگرلباسزنانه پوشيده وي، زنكوسا ناميده مي شد. فردديگري كه توبرهاي برپشت انداخته اورا توبرهكش ميخواندند. ايشان باخواندن اشعاري به درب خانهياهالي روستا رفته ودرب خانه هاراميكوبيدندواهالي نيز به آنها مقداري گندم، جوياموادخوراكي مي دادند.
اينمراسم درخلجستان ساوه(خرقان)به هنگام خوشكسالي جهت طلب باران نيز اجرامي شد. دراين مراسم فردي پوست گوسفندي پوشيده وهمراه باجوانان به درب خانه اهاليميرفتنداهالي ده نيزبه آنها مقداري كندم،آرد،پول ياشيرنيي ميدادندوآنان باآردفراهم شده حلوايي تهيه مي كردندومهره سبزي درآن مي گذاشتند،بعدحلواراتكه تكه كرده واگر شخصي تكهاي راكه مهرةسبزي درآن بود برمي داشت به خاطر اين جرم اورا ازدرختي آويزان كرده مي زدند،تااينكه كسي ضمانت اورابنمايد.
درمناطق خلج نشين مجريان برنامهيكوساگلين چوپانها بودند، وقتي فصل زمستان به درازاكشيد وآذوقههاي روستائيان روبه اتمام مي گذاشت، اجرامي شدونوعي استمداد ازنيروهاي غيبي بوده است. استاد جابرعناصري براين عقيده است كه، اين برنامه بيهوده نبوده بلكه نوعي استمدادازنيروهايماوراءالطبيعه والطاف خدا براي رساندن مدد به مردم جهت مقابله باسرما وقحطي بوده است. نحوهياجراي مراسم بدين طريق بوده كه چوپانان يك يا چندروستا دورهم جمع شده وميوه خريداري كرده وبعد اين ميوههارا بين خانه هاي روستائيان تقسيم مي كردندكه،خوداين ميوهها بشارت براي آمدن گروه كوسا گلين ودرنتيجه نويد رسيدن بهار ونوروز بوده است. پسازگذشت چند روز گروهي متشكل ازپنج الي شش نفر كه عبارت بودند از:كوسا،گلين،دول چالان،تورباچي، قاراكوسا وآق كوسا كه بعدازپوشيدن لباسهاي مخصوصي هرشخصيت بهخود، داخل روستاميشدندوبرنامه رابانواي موسيقي،دول چالان ورقص وپايكوبي آغاز مي كردند.دراين مراسم معمولاً اشعاري مي خواندندكه اشعارمراسم كوساگلين منطقه خرقان ونوبران شهرستان ساوه بدين قرار بوده است:
بايراما، الي گون قاليپ ( به نوروزپنجاه روز مانده است).
كُوسا پايين گتيرين (سهم كوسارابياوريد).
پارالاما،بوتونگئتير(نصف ونيمه نيار كامل و درسته بيارين).
بايراما،الي گون قاليپ (به عيد نوروز پنجاه روز مانده).
بعد درگيري بين آق كوسا وقاراكوسا صورت مي گرفت،كه نمادي ازپيروزي روشنايي برتاريكي وجهل بود.دراين ميان قاراكوسا خطاب به كوهها وارتفاعات بافريادي رعشه آور مي گفت:
قارابولوت،قارلا،داغي(اي ابرسياه كوه رابا برف به پوشان)؛
داغلار باشي شره سني (نوك قلهها را مملو ازبرف كن)؛
قيرخ گون قاليپ قيش قورتولا(چهل روزمانده زمستان تمام شود)؛
قيرخ بئله قاريولا يئره ( چهل روزتمام به زمين برف بفرست).
آنگاه اهالي روستا همراه باآق كوسا ميخواندند:
كوسا عموجان قارقالميپ داحي يئرده
كوسا يورونوب،قارارييپ نفس گليب ديريئره
(عموكوسا جان ديگر بروي زمين برف نمانده است. نورخورشيد تابيده وبرف هاآب شده اند،زمين باتنفس مجدد جان تازهاي گرفته است. كه درنهايت نبردبه شكست قاراكوسا يعني سياهي مي انجاميد.سپس گروه هديهاي ازخانهها دريافت مي كردند).
• قيش گلر، گئدر اوزو قاراليق کؤموره قالار کوسا گلين دربين ساير اقوام ترك
آذربايجان فولکلوروندا قيش مراسيملری، اؤزلليکله ده چيلله
بيلديگينيز کيمی اسکی چاغلاردا ياشايان اينسانلارين دونيا گؤروشو، اساطير (ميتولوژی)، آنيميسم، توتميسم و… اساسلاريندا قورولموشدور، اونلار بوتون يارانيش و طبيعتين اؤنملی حاديثهلری اوچون ميتولوژيک مودل ياراداراق، اونلاری اؤز چيخارلارينجا هم تبيين ائتميش هم ده اونلارلا يولا گلميش، اؤزلری اويدوردوقلاری اؤز افسانهلره ايناناراق، طبيعتده اوز وئرن چتين ليکلره قاتلانيب، ياشاماغی باجارميشلار.
ايستر اسکی تورکلرين شامانليق اينانجلاريندا، ايسترسهده زرتشت دينينده، اود و اوجاق موقدّس و قوتسالدير.آذربايجان خالقینين اينانجلار سيستمی ترکيبينده ايسلاميتدن اؤنجهکی هر ايکی دين (شامانليق و زرتشتیليک)اساس رول اويناميش و بوگونه قدر ده عرف، عادت و مراسيملريميزده اؤزونو ساخلاميشدير. بونلارين هر ايکيسينده ده ايشيق و ايستی و گوندوز خئير، قارانليق و سويوق و قيش و گئجه ايسه شر ساييلير آتالاريميز “قورخ گئجه شريندن” دئميشلر.
ايلين ان اوزون گئجهسی يلدا گئجهسيدير، هم ده قيشين ايلک گئجهسی، هم قارانليق، هم سويوق، همده اوزون بير گئجه، عجبا بو مجمعالاشرارين کناريندان راحاتمی کئچمک اولار؟
قاباق قيشدير. کيم نه بيلير نه قدر مال-داوار پيهلرده قيريلاجاقميش، نئچه سودامر کؤرپهلر بلگينده دوناجاقيش، کيم بيلير بو ايل قيشی نه تهر باشدان سوواجاقميشلار. قيشين قرهقئييدی هرکسين جانين آلديغيندا، طبيعيدير کی بير شادليق مراسيمی توتماقلا، بو گئجهنين شررينی بير تهر باشدان آشيريب و قارا قيشين قارشيسنا گوجلو روحيهايله چيخماق لازيمدير. چيلله گئجهسی مراسيمی ده ائله بو اوزدن يارانميشدير.
***
ائل تقويمينده اساس قيش يئتميش گوندن عيبارتدير: ۴۰ گون بؤيوک چيلله دير دی آيینين اوليندن بهمنين اونونا کيمی۲۰ گون کيچيک چيلله او دا بهمنين اون بيريندن سونونا کيمی۱۰ گون ده قاریننه چيللهسی او دا ايسفندين بيريندن اونونا کيمی
آذربايجان نيسبتا سويوق اؤلکهدير. قارلارا وئريلن آدلاردان دا همين مسئله آيدين اولور. تاتلارين برف -ی و عربلرين بفر-ی قارشيسندا بيز ده گؤرون نئچه آد وار:
قار، قيروو، سولوقار، آلاچلپوو، قوشباشی، بئچهباشی، کئچی قيران، دانا قيران، ائششک قيران و ….ايسفند آيینين قارلارينا دا قار يئين دئيرلر، چونکو بو آيداکی قارلار بير-ايکی گوندن چوخ دوام گتيرمز ، ارير، گئدر و اريديکجه ده اؤزوندن قاباق ياغان قارلاری اريدر. قاريئين قارلارينین دا هرهسينين بير آدی وار: موشتولوقچو قار، بيلديرچين قاری، قارقا قاری، سرچه قاری، چرشنبه قاری محض بو قدر قارلی قيشلار گؤرن آذربايجانيميزدا، طبيعيدير کی بير چوخ قيش مراسيملری ده اولسون، داها دوغروسو قيش کولتورو باشليغی آلتيندا دانيشاجاغيميز چوخلو سؤزلر وار. واقتين دارليغيندان سؤزلريمی قيسالداراق بير نئچه اؤرنک وئرمکله کيفايتلنيرم.
چيلله گئجهسی و ائلهجه ده بوتون قيش بويونجا چوخ اسکی زامانلاردان قالان کوساگلين، خديرنبی، ساياچی کيمی مراسيملر و بايراملار کئچيريلر.ميثال اوچون بورادا کوسا گلين مراسيمينه قيساجا ايشاره ائدهجگم:کوسا گلين مراسيمی زيرنا، و دوهول ايله موشاييعت اولار، کوسا يئل قوواندان ساققال قويار، باشينا ايکی بوينوز تاخار، يانينا دا بير گلين سالار، بير ده اؤزويله بؤيوک بير چووال داشييان بيريسين دولانديرار. بونلار کند ايچينه گليب، چاليب، اوخويوب، اوينايارلار.
کوسا گلين شعرلريندن بير نئچهسينی آشاغيدا وئريرم:
کوسا گلير هاوادانساققالی يئل قووادانکوسانين پايين گتيرآی خانيم ائوين آوادان
جانيم قاراباش قويونقارلی داغلار آش قويوناوچ گون، اوچ گئجه کئچرکوسايا يولداش قويون
جانيم او قاتار کئچیقايادا ياتا کئچیقيش سويوغو گلندهبالانی آتار کئچی
آی خالا خالا دور ايندیيوک ديبينه سوز ايندیچؤمچهنی دولدور ايندیآللاه بالان ساخلاسيندو بيزی يولا سال ايندی
منبع:
1- خلج ها يادگارتركهاي باستان نوشته علي اصغرجمراسي (فراهاني)2-انجوی شيرازی ص48- 95-98
3- پاشا افنديئف صص ۱۳۳-۱۳۶
4- علي رضا صرافي :قيش مراسملري
0 Comments:
Post a Comment
<< Home