Kosa gelin töreni كوساگلين مراسيمي

Kosa gelin töreni كوساگلين مراسيمي

نوشته زير پژوهشي است، پيرامون مراسم قديمي ترك هاي خلج بنام «كوسا گلين» كه توسط علي اصغرجمراسي مورد بررسي وكنكاش قرارگرفته است.اين نوشته به منظور آشنايي خوانندگان معزز وپژوهشگران ترك وسايرين با سه الفبا(فارسي- خلجي وتركي) و دو زبان تركي خلجي وتركي استانبولي تقديم مي گردد، اميد است پس از مطالعه شادي وخنده بر لبان شما نمايان گردد.

كوسا گلين مراسيمي

نوشته:علي اصغرجمراسي 20/11/1387

قديم زامانلاردا قالقولو «كوساگلين »مراسيمين قيصغه اشارا ائتوروم.

خلجيستان بالوقلاروچا جاوان قونچولار(جوبانلار)كوساگلين اويونين قيشده قيرق كون كشدي كينده سؤره حي‌ييلر.كوساگلين مراسئمي زانگولا ودؤگولله مو شايعت اولور.بعضي بالوقلارچا بوعادت آلتا هرن خالقولا اوينانور يانو: كوسا، كلين ، دؤگولچو،تورباچو،هورون كوسا و قارا كوسا.بو اويونچا كوسا كوميك كسيك (اساساً ياماقلوق،ييرتيق وكوپنك)كدر، يل غاواندا سققل قويور،بوشي اككي دانا شاخ هاسار،ياني بي كلين،بي دؤگولچو وبي دق تورباچو حاتار،بالوق ايچي كلميش،هوقيلر،وكولمه‌ليق اويونلار چاغلئلر.كوساين اككي يارو يانو(دؤگول چو وتورباچو)آسچاكو ييرلري هوقي‌لر،هديه ييغه‌لر.آووال دؤگولجو هايور:

كوسا كلير هاوادا

سققلي يل قاوندا

كوسا پايين حيتيكه

خانوم الين وار اولتا

اوچاق،توبرباچو يوزين هولير تاماشاچولارقا ترف تورباين تولدارماققا كؤره تورباين اوللار ياني يوللئر،هايور:

آيودقا اللي كون قالموش

كوسا پايين حيتيك

آيودقا اللي كون قالموش

پارالاما تميس حيتيك

آمما هئچ كيم تورباقا پاي توكمز،كوسا قارشئير،قيراقچا تورور تاماشاچولار هوقيلر:

آي قودورغو-قودورغو

اريتميشم قودورغو

سققلي ايت قودورغو

سيبيلي يانداق كوسا

موناقو هو-هو تولقانولار و پاين ييغه‌لر، كوساين يارلارو هايور:

خالا-خالا تورك تئمي

يوكين ديبي يوو تئمي

چمچين تولدارو تئمي

آللاه بالاين ساقلي ته

بيزي يولقا هاتو تئمي

كوساين ياردومجوسو وضعييتي نابار كؤرموش ،كوساين حيشئر بركيتي‌گه ،تاماشاچولارو ساكيت اتمككه كؤره هايور:

منيم كوسام قانلوقار

قوللارو مرجانلوقار

كوساما ال وورماقاين

كوسام اككي جانلوقار

موندا سؤره دؤگولچو دؤگول چالار كوسا وپاكارلارو ماقول كولمه‌ليق اوينورلار،تاماشاچولار داق بو ييري هوقي يورلار:

كوسام سخ اويون ائتور

قوزومو قويون ائتور

ييغور آيود سوساتين

هريئرچه كودن ائتور

اوزامان هورون كوسا لا قاراكوسا اللشي‌لر ناهايت بو اللشمك‌چه ايشيق‌ليق (هورون كوسا) قارالوق قا(قارا كوسا) كوچ اولور:

اوندوچا قارا كوسا تاغلارقا ختاب ائتميش هايور:

قارا بولوت قارلي تاغو

تاغلار بوشين شره فه سين

اللي كون قالموش قيش بيتكه

آناق قار يوللي يئر ييتكه

اوچاق تاماشاچولار هورن كوسالا هوقيلر:

كوسا آموجان قار قالمادوق تاغو يئرچه

كوسا يئريميش قار اريميش تاغو يوق يئرچه

خالق اويونو موناقو بيتر آيود كونلري معنالوق ،شأن وشادلوق شيكليچه اؤزين بيل‌تيرير.

Kosa gelin töreni (xələc türkçesinde)

yazqulu : ali asğer cemrasi

qədim zamanlarda qalğulu "kosa gəlin" merasimin qısqə işara eturum . Xələcistan baluqlaruça cavan Qonçular (çobanlar) "Kosa gelin oyunın qişdə qırq kün keşdikinde sörə hiyilər.

kosa gəlin merasimi zangula və dugulle moşayiət olur.bəzi baluqlarça bu adət alta hərənxalqula oynanur,yanu: kosa,gəlin,dögülçü,torbacu,hürün kosa ve qara kosa.

bu oyunuça kosa komik kəsik (əsasən yamaqluq,yirtiğ və köpənək) kədər, yel qavanda səğğəl qoyur,boşı əkki dana şax hasar ,yanı bi kəlin,bi dögülçü ve bidəğ torbacu hatar .baluq içi kəlmiş,hoqılər və külməliq oyunlar çağlelər .

Kosayn əkki yaru , yanu :dögülçü və torbaçu ascaku yirleri hoğilər, hıdyə yiğələr. avval dögülçü hayur:

Kosa kəlir havada

Səğğəli yel qavada

Kosa payın hitikə

Xanom elin varolta

ouçaq torbaçu yüzin holır tamaşaçularqa tərəf ,torbayn toldarmaqqa köre,torbasın ullar yanı yollır,hayur:

Ayudqa əlli kün qalmuş

kosa payın hıtıkə

ayudqa əlli kün qalmuş

paralama əmis hıtıkə

amma heç kim torbaqa pay tükməz, kosa qarşır qirağça turur.

Tamaşaçular hoğilər :

Ay qudurğu-qudurğu,

əritmişəm qudurğu

səqqəli it qudurğu

sibili yandağ kosa.

munağu həv-həv tolğanular ve pay yığarlar kosayn yarlaru hoğır:

Xala-xala turkə temi

Yükin dibe yov temi

Çəmçəyn toldaru temi

Alla`h balayn sağlıtə

bizi yolqa hatu temi

Kosayn yardoncusu vəziyəti nabar körmüş kosayn hişir bərkitigə, tamaşaçularu sakıt etməkkə göre hayur:

mənim Kosam qanluqar,

qollaru mərcanluqar,

Kosama əl vurmaqayn,

Kosam əki canluqar.

Munda sörə dögülçü dögül çalur kosa ve pakarlaru(yardomcularu) mağul külməliq oyunurlar Tamaşacular dağ bu yırı hoğıyorlar:

Kosam səxt oyun etur,

Quzumu qoyun etur

Yığur ayud susatın

Her yerçə küdən etur.

u zaman hürün kosala ,qara kosa əlləşir.

Nahayət bu əlləşməkçə işiğliq qaraluqğa köç olur

Unduça qara kosa tağlarqa xətap etmiş hayur:

qara bulut qarlı tağu

tağlar boşın şərəfəsın

əlli kün qalmuş qış bitgə

anaq qar yollı yer yitgə

uçaq tamaşacular hürün kosala hoğilər:

kosa amucan qar kalmaduğ tağu yerçə

kosa yerimiş qar erimiş nəfəs kəlmiş yerçə

xalq oyunu munağu bitər ayud künləri mənaluq, şan ve mutluq şikilçə özin bəlli etər.

Kosa gelin töreni

yazan: ali asğer cemrasi

Çok eski zamanlardan kalan kosa gelin merasimini kısaca işare ederim.

halacıstan köylerin`de genç çobanlar "Kosa gelin törenini kıştan kırk gün geçlikten sonra yapıyorlar.

Kosa gelin merasimi zilna ve davul ıla moşayiet olur. bu töre bazı köylerde genellikle altı kişiyle yapılır yanı: kosa,gelin,davulçu,tobraçu,ak kosa ve kara kosa.

bu oyunça Kosa komık elbise (esasen yamaklı keçe)giyip yel kuvandan sakkal koyar başına iki boynuz takar,yanına bir gelin bir davulçu ve bir tobraçı salalar bunlar köy içine gelip ,çalıp,okuyub ve güldürücü oyunlar icra ediler.

Kosanın iki yardımcısı yanı davulcı ve tobraçı şu manıları okur, hediye toplarlar.avvel davulcı söyler:

Kosa gelir havadan

Sakalı yel kovadan

Kosanın payın getir

hanım evin avadan

sonar tobraçı yüzünü temaşacılara tutup ,tobranı doldursana

tobranı yola salsana söyler:

bayrama elli gün kalıp

kosanın payın getir

bayrama elli gün kalıp

paralama bütün getir

Lakin hiç kimse tobraya pay dökmez, kosa küsüp kenarda durar. Tamaşacılar okurlar:

Ay uyruğu-uyruğu,

Eritmişem guyruğu

Sakkali it kuyruğu

Bığları yovşan kosa.

Böylece ev-ev dolaşar ve pay yığarlar :

hala –hala dur indi

yük dibine git indi

Çömçeni doldur indi

Alla`h balan saklasın

bizi yola sal indi

Kosanın yardımcısı veziyeti gergin görüp kosanı gizlemeye çalışar ve tamaşacıları sakin etmek

için deyer :

mənim Kosam qanluqar,

qollaru mərcanluqar,

Kosama əl vurmaqayn,

Kosam əki canluqar.

Bundan sonra davluçu davul çalip kosa ve yardımcısı çok gülmeli şekilde oyunu devam eder. tmaşacılar okurlar:

Kosam bir oyun eyler,

kuzunu koyun eyler

Yıkar bayram honçasın

Her yerde düyün eylər.

u zaman ak kosa ile, kara kosa dalaşır.

Nihayet bu daraşımda aydınlık cahalete zafer olur

sonar kara kosa tağlara hatap edip söyler:

kara bulut karla dağı

dağlar başı şeresini

elli gün kalıb kış bite

böyle kar yolla yer yite

sonra tamaşacılar ak kosayila okurlar:

kosa amcan kar kalmayıb daha yerde

kosa yürünüp kar eriyip nefes gelibdir yere

Böylece, halk Oyunu biter bayram günlerini manalı, şan ve mutlu şekilde karşılayıp yollamağa çalışar.