هوقماق

برگردان شعرترکی خلجی(هوقماق) به ترکی استانبولی

چندی پیش دریک جمعی افتخار آشنایی با جناب آقای پرفسور سمیح تزجان /semih tezcan نصیب اینجانب شد .ایشان دستیار ترکولوژ شهیر آلمانی شادروان جناب گرهارد دورفر بودند که درسال 1342 برای مطالعه پیرامون زبان ترکی خلجی به خلجستان عزیمت نموده بودند واکنون تنها خلج شناس بزرگ دانشگاههای ترکیه محسوب می شوند در این جمع ازمن درخواست قرائت شعری به زبان ترکی خلجی شد من نیز شعر زیر را بنام هوقماق(مکتب) برای این جمع خواندم، ونسخه ای از این شعررا نیز تقدیم استاد نمودم .

پس از گذشت یک ماه آقای پرفسور سمیح شعر هوقماق راکه به ترکی استانبولی برگردانده بود برایم فرستاد اینجانب بااصلاحات جزئی متن شعر را که به ایشان بازگردانده ام به شرح ذیل به علاقمندان وپژوهشگران معزز تقدیم می دارم.

شایان ذکراست کتاب قارشوبالوققا سلام نیز به زودی توسط پرفسور بیلگه خان/prof. bilgehan که به ترکی استانبولی ترجمه شده است منتشرخواهدشد.

HOQMAQ

Hoqmaq səni necat verir zülmətdə

Törüm yolın hölüm yolın körsətir

Cahalətin kökin kökdə köndərir

İşiğlərin yolın bizkə körsətir



istibdadu töyər kökin çürrütir

Çiçəkləri haçar yidin bürütir

Qaraluğu boqar laşın sürütir

Qortulmaqın tatın bizkə körsətir



Hoqmaq səni tez ertirir mətləbkə

közin haçar yetgərir mərifətkə

Şərri pozar qolluq etər xeyirkə

Toğru yolın havulluqın körsətir



Hoqmaq xalqu irşad etər biltirir

Adamlarqa nışad verir kültürir

Əyriləri toğru yolqa ertirir

uçmaq yolın yələklərin biltirir



Hoqmaq bizi ucalarqa ertirir

irfan norın köynümizkə səptirir

Zindanlaru töyər eşkin çüktirir

Yaşamaqın hitik yolın körsətir



Hoqmaq kəlir bəsirətkə küzləri

hikmət yolın aynamaqqa bizləri

Əmalarin işiqlənir küzləri

Səadətin tatluq yolin kürsətir



Yekə bizdəğ hoqmaqlarda təzmərək

Kuçalar ça vill e veylan kəzmərək

Dərs hoqıdaq bəxtimizi əzmərək

çan baharu qədrin bizkə körsətir



`Bilim` haydu hoqmaqların vəsflərin

Çaĝlama sən hənək unin süzlərin

Əhli vocdan etər havul zikrlərin

avamlarqa necat yolın körsətir



Dərsin hoqı yazu pozu çaluşup

künəş vara işiğ tökü aluşup

Yaltağlaru salu havullarqa qaruşup

Qaraın buğar ayulmaqu körsətir



HOQMAQ

TÜRKİYE TÜRKÇESİNE ÇEVİRİSİ)

OKUMAK

1

Okumak seni karanlıktan kurtarır,

(hayat) yolunu, ölüm yolunu gösterir,

Bilgisizliğin kökünü kökten yakar,

Aydınlıkların yolunu bize gösterir.

2

İstibdadı ezer kökünü çürütür,

Çiçeklerin açmasına sebep olur, kokularını etrafa yayar,

Karanlığı boğar, leşini sürükler,

Kurtulmanın tadını bize gösterir.

3

Okumak seni çabuk ulaştırır amaca,

Gözünü açar, yetiştirir bilgiye,

Kötülüğü yok eder, hizmet eder iyiliğe,

Doğru yolun iyiliğini gösterir.

4

Okumak halka bilim verir bildirir .

İnsanlara (motlu, sevinç) verir, güldürür,

İğrileri (yoldan çıkmış olanları) doğru yola eriştirir,

Uçma yolunun kanatlarını öğretir.

5

Okumak bizi yükseklere eriştirir,

Bilgi ışığnı gönlümüze serper,

Zindanları yıkar, kapısını çökertir,

Yaşamanın gerçek yolunu gösterir.

- 2 -

6

Okumak gitirer basirete gözleri,

bilgelik yolunu,anlamaka (anlamama)bizleri,

Körlerin işiklenir gözleri,

Mutluluğun tatlı yolunu gösterir.

7

Gel! Biz de okumaktan kaçmayalım (?),

Sokaklarda işsiz güçsüz gezmeyelim (?),

Ders okuyalım talihimizi ezmeyelim,

Zaman, paha dir fıyatını gösterir.

8

BİLİM söyledi okumanın niteliklerini,

Sanma sen şaka onun sözlerini,

Ehil vocdan onun eder anmalarını,(zikrlerini)

avamlara [ise] kurtuluş yolunu gösterir.

9

Dersini oku, yaz, boz, gayret et!

Güneş gibi ışık ver, parla!

Riyakârları bırak! İyiler arasına karış!

Karayı boğar, ayılmayı gösterir.

- 3 -

HOQMAQ

(KELIMELER)

1

hoq-maq = okumak, tahsil etmek

säni = seni

necat ver-mek= kurtarmak

zulmät = karanlık

törüm = yaşama ? dirim ?

hölüm= ölüm

yol= yol

körsät-mäk = göstermek

cahalät= bilgisizlik, cehalet

kökin = kökünü

kökdä = kökten, dipten, tamamen

köndär-mäk yakmak

işiğ aydınlık

2

Istibdad = istibdat, zorbalık rejimi

töy-mäk= döğmek, ezmek, yıkmak

kökin = kökünü

çürrüt-mäk= çürütmek

çiçäk =çiçek

haç-maq = (çiçeğin) açmasına sebep olmak

yid = koku, güzel koku

bürüt-mäk = koku yaymak, kokutmak, bürütmek

qaraluğ = karanlık

boq-maq = boğmak

laş = leş, cansız ceset

sürüt-mäk= sürütmek, sürüklettirmek

qurtul-maq = kurtulmak

tat = tad, lezzet

biz = biz

- 4 -

3

tez = çabuk, tez

ertir-mäk = ulaştırmak, erdirmek

mätläb = amaç, matlap

köz = göz

yetgär-mäk = yetiştirmek

märifät = bilgi

şärr = kötülük

poz-maq = yok etmek, bozmak, silmek

qolluq = hizmet, kulluk

xeyir = iyilik, hayır

toğru = doğru

havulluq = iyilik

4

xalq = insanlar, halk

irşad et-mäk = sevk etmek, kılavuzluk etmek

biltir-mäk = bilgilendirmek, öğretmek, anlayışlı etmek,

adam insan

naşāt = sevinç

kültür-mäk = güldürmek, neşelendirmek

äyri = iğri, sapkın, yoldan çıkmış, kötü

uç-maq = uçmak, uçma, yükselmek

yäläk = kanat

5

uca = yüksek

irfan = bilgi

nor = ışık

köyn = gönül

säptir-mäk = serpmek, serpiştirmek

zindan = zindan, hapishane

töy-mäk = yıkmak, ezmek, döğmek

eşik = kapı

- 5 -

Çüktir = yıkmak, çökertmek

yaşa-maq = yaşama, hayat

hitik = gerçek, doğru

6

bäsirät = sezgi, basiret

täbiät = karakter, mizaç ?

hikmät = bilgelik, hikmet

söz = söz

äma = kör

bi bi= bir bir, tek tek

säadät = mutluluk, saadet

tatluğ = tatlı, lezzetli

7

yekä = gel! (1. tekil kişiye emir)

bizdäğ =(< biz taqı ?) biz de

täz-mäk = kaçmak

täzmäräk = kaçmayalım ? < täz-mä-däk

kuça = sokak

vill e veylan = işsiz güçsüz, başıboş

käz-mäk = gezmek

käzmäräk = gezmeyelim < käz-mä-däk ?????

därs = ders

hoqıdäk = okuyalım (1. çoğul kişi istek)

bäxt = baht, talih

äz-mäk = ezmek (?), yaralamak (?)

äzmäräk = ezmeyelim < äz-mä-däk ?????

çan = zaman (?)

baha = baha

qädr = değer, kıymet, kadir

8

- 6 -

BİLİM Ali Asker Cemrasi Bey’in mahlası (bilgili kişi ?)

hay-maq = söylemek

väsf = vasıf, nitelik

çağla-maq = sanmak, zannetmek (?)

hänäk = şaka, alay (?); boş söz, laf (?)

unin = onun

ähl = ahali, olgun insanlar, ehil olanlar

vocdan et- ??

zikr = anma

avam = olgun olmayan insanlar, ehil olmayanlar

necat = kurtuluş (necat ?)

9

yaz-maq = yazmak

yazu = yaz! (3. tekil kişiye emir)

poz-maq = silmek, bozmak

pozu = sil! (3. tekil kişiye emir)

çaluş-maq = gayret etmek, çalışmak

çaluşup = çalış! gayret et! (3. tekil kişiye emir)

künäş = güneş

künäş-vara = güneş gibi

tök-mäk = dökmek, saçmak

işiğ tökü = ışık saç! (3. tekil kişiye emir)

aluşmak = tutuşmak, alevlenmek, parlamak, alev almak

aluşup = parla! (3. tekil kişiye emir)

yaltağ = riyakar, mürai, yalancı

sal-maq = bırakmak, terk etmek

salu = bırak! (3. tekil kişiye emir)

qaruş-maq = karışmak, bir araya gelmek

qaruşup = karış! bir araya gel

qaraın = (qaranlığı ??)

kara bas-mak= cahalet hakim olmak

boğ-maq = boğmak ??

ayul-maq = ayılmak, kendine gelmek

- 7 -

HOQMAQ

(KELİMELER -ALFABETİK SIRALI)

Adam = insan

aluşmak = tutuşmak, alevlenmek, parlamak, alev almak

aluşup = parla! (3. tekil kişiye emir)

avam = olgun olmayan insanlar, ehil olmayanlar

ayul-maq = ayılmak, kendine gelmek

baha = paha

bäxt = baht, talih

bäsirät = sezgi, basiret

bi bi = bir bir, tek tek

BİLİM Ali Asker Cemrasi Bey’in mahlası (bilgili kişi ?)

biltir-mäk = bilgilendirmek, öğretmek, anlayışlı etmek,

biz = biz

bizdäğ = (< biz taqı ?) biz de

boq-maq = boğmak

boğ-maq = boğmak ??

bürüt-mäk = koku yaymak, kokutmak, bürütmek

cahalät = bilgisizlik, cehalet

çağla-maq = sanmak, zannetmek (?)

çaluş-maq = gayret etmek, çalışmak

çaluşup = çalış! gayret et! (3. tekil kişiye emir)

çan = zaman (?)

çiçäk = çiçek

çüktir = yıkmak, çökertmek

çürrüt-mäk = çürütmek

därs = ders

- 8 -

ähl = ahali, olgun insanlar, ehil olanlar

äma = kör

äyri = iğri, sapkın, yoldan çıkmış, kötü

äz-mäk = ezmek (?), yaralamak (?)

äzmäräk = ezmeyelim < äz-mä-däk ?????

ertir-mäk = ulaştırmak, erdirmek

eşik = kapı

haç-maq = (çiçeğin) açmasına sebep olmak

havulluq = iyilik

hay-maq = söylemek

hänäk = şaka, alay (?); boş söz, laf (?)

hikmät = bilgelik, hikmet

hitik = gerçek, doğru

hoq-maq = okumak, tahsil etmek

hoqıdäk = okuyalım (1. çoğul kişi istek)

hölüm = ölüm

irfan = bilgi

irşad et-mäk = sevk etmek, kılavuzluk etmek

istibdad = istibdat, zorbalık rejimi

işiğ =aydınlık

işiğ tökü = ışık saç! (3. tekil kişiye emir)

käz-mäk = gezmek

käzmäräk = gezmeyelim < käz-mä-däk ?????

kökdä = kökten, dipten, tamamen

köndär-mäk = yakmak

körsät-mäk = göstermek

köyn = gönül

köz = göz

kuça = sokak

- 9 -

Kökin = kökünü

kültür-mäk = güldürmek, neşelendirmek

künäş = güneş

künäş-vara = güneş gibi

laş = leş, cansız ceset

märifät = bilgi

mätläb = amaç, matlap

necat ver-mek = kurtarmak

naşāt = sevinç

necat = kurtuluş necat

nor = ışık

poz-maq = yok etmek, bozmak, silmek

pozu = sil! (3. tekil kişiye emir)

kara bas-mak = cahalet hakim olmak

qaraluğ = karanlık

qaruş-maq = karışmak, bir araya gelmek

qaruşup = karış! bir araya gel

qädr = değer, kıymet, kadir

qolluq = hizmet, kulluk

qortul-maq = kurtulmak

sal-maq = bırakmak, terk etmek

salu = bırak! (3. tekil kişiye emir)

säadät = mutluluk, saadet

säni = seni

säptir-mäk = serpmek, serpiştirmek

sürüt-mäk = sürütmek, sürüklettirmek

süz = söz

- 10 -

şärr = kötülük

tat = tad, lezzet

tatluğ = tatlı, lezzetli

täbiät = karakter, mizaç ?

täz-mäk = kaçmak

täzmäräk = kaçmayalım ? < täz-mä-däk ?????

tez = çabuk, tez

toğru = doğru

tök-mäk = dökmek, saçmak

törüm = yaşama . dirim ?

töy-mäk = döğmek, ezmek, yıkmak

uca = yüksek

uç-maq = uçmak, uçma, yükselmek

unin = onun

väsf = vasıf, nitelik

vill e veylan = işsiz güçsüz, başıboş

xalq = insanlar, halk

xeyir = iyilik, hayır

yaltağ = riyakar, mürai, yalancı

yaşa-maq = yaşama, hayat

yaz-maq = yazmak

yazu = yaz! (3. tekil kişiye emir)

yäläk = kanat

yekä = gel! (1. tekil kişiye emir)

yetgär-mäk = yetiştirmek

yid = koku, güzel koku

yol = yol

- 11 -

zikr dua (?)

zindan = zindan, hapishane

zulmät = karanlık