خلج ها یادگار ترک های باستان(روح الله نصرتی)



خلج ها یادگار ترک های باستان،جمراسی،علی اصغر(۱۳۸۵)،تهرا ، نشر پیام پویا.

این کتاب حاصل پژوهش آقای علی اصغر جمراسی (فراهانی) است که در سال ۱۳۸۵ به چاپ رسیده است.هدف از نوشتار این کتاب بنا به نظر مولف تدوین اثری مستقل پیرامون تاریخ قوم خلج وتولید ادبیاتی در این حوزه در راستای پاسخگویی به نیازهای دانشوران ترک شناس است. اما شاید مهمتر از همه این موارد هدف اصلی می تواند آشنا کردن مخاطبین و خلج زبانها با تاریخ گذشته خویش و ایجاد انگیزه جهت تقویت هویت فرهنگی آنان باشد. از این حیث که قوم خلج دارای فرهنگ و آیین مستحکم و قوی بوده که از غنای تاریخی کهن برخوردار می باشد. روش تحقیق در این کتاب برپایه گرد آوری اطلاعات کتابخانه ایی است.این کتاب از نظر ساماندهی مطالب علاوه بر پیشگفتار از یازده فصل تشکیل شده است که اهم مطالب آن عبارتست از:مفاهیم لغوی،اصطلاحی ، مکانی و نژادی اقوام خلج،جایگاه و موقعیت خلج ها ،نقش این قوم در طول تحولات تاریخی حکومتها،گروه بندی های داخلی خلج ها و آثار تاریخی ، فرهنگ و آداب به جا مانده از خلج ها.در ادامه تلاش می کنیم به ارائه مختصری از یافته های این قوم بپردازیم.لازم به ذکر است این نوشتار فقط به معرفی این اثر پرداخته و مستندات و شواهد دال بر صحت مطالب بر عهده نویسنده اثر می باشد و نگارنده به این علت که این اثر بخشی از زوایای تاریخی قوم مهجور و ناشناخته را مورد کنکاش قرار داده و به جامعه علمی ارائه داده است به معرفی این اثر پرداخته است.

خلج به معنای محل و به معنای قوم است.خلج به معنای قوم یکی از اقوام بیست و چهارگانه ترک محسوب می شود که دارای فرهنگی غنی و کهن می باشد.این قوم چهارده قرن پیش به اتفاق توخسی ها و چیگیل ها که شاخه ای از خلج ها بودند قسمتی از اتحادیه عظیم خلج را تشکیل می دادند.خلج ها پیش از اسلام تا قرن هفتم میلادی در یک موقعیت جغرافیایی واقع در ترکستان بزرگ،از غرب به شرق بین فرغانه،تالاس،سمرقند ،بالاساقون،اوچ تورفان و از شمال به جنوب از حوالی دریاچه بالخاش تا تخارستان ، ایسی گول و ایلی سفلی سکونت داشته اند.خلج ها با گذشت ایام از این اتحادیه خارج شده و به مغرب و جنوب غربی کوچ کرده اند.در نیمه اول قرن هفتم میلادی بخشی از اقوام خلج از رود جیحون عبور کرده به سمت افغانستان کنونی یعنی سیستان کابل مهاجرت نمودند و در کابل و غزنه حکومت تشکیل دادند.عده ای از آنان نیز در قرن هشتم میلادی خود را به هندوستان رسانده و سلسله ای به نام “ترک شاهی” را بوجود آوردند که به روی سکه ها و روی تاج پادشاه آن ها به رسم قبایل ترک، شکل گرگ ترسیم شده بوده است.

خلج همواره در طول تاریخ به کثرت قوم و جمعیت شهرت داشته است.مورخین ایرانی و عرب نیز همواره اسم این قبیله را کنار سایر اقوام امثال هندی و افغانی و ترک به صورت جداگانه آورده اند.اویغورها با استعانت خلج ها مغولستان را تسخیر کرده و در سال ۷۴۵ میلادی دولت اویغور را بنیان گذاشتند.این امپراطوری به مدت یک قرن دوام آورد ولی بعدا خلج ها بر علیه آنها قیام کردند ولی شکست خورده و مجبور به مهاجرت از ترکستان شرقی به غربی شدند. از این تاریخ به بعد خلج ها حیاتی توام با پراکندگی و متفرق را گذراندند و در همین تاریخ بخشی از خلج ها از ماوراء النهر عبور کرده و به سمت خراسان بزرگ مهاجرت کردند.از اوایل قرن دهم میلادی همزمان با پذیرش اسلام توسط اقوام خلج بخشی از خلج ها به خدمت سلطان محمود غزنوی درآمدند و توسط وی در مناطقی از خراسان بزرگ از جمله ابیورد مسکن گزیدند.اما با جانشین سلطان محمود یعنی مسعود غزنوی نتوانستند مماشات نمایند لذا در جنگ دندانقان از طغرل سلجوقی حمایت نمودند و پس از شکست مسعود غزنوی و فرار او به سمت هند بخش عظیمی از قوم خلج همراه با طغرل سلجوقی بر اساس دعوت خلیفه عباسی به مرکز ایران آمدند و در نواحی ری،ساوه، همدان و اصفهان ساکن شدند.تحقیقا خلج های ساکن خلجستان استان قم و مرکزی از بازماندگان سپاهیان سلجوقی هستند که پس از تحمل رنج های طاقت فرسا در این مکان ساکن شده اند. در حال حاضر خلج ها در نواحی بین قم ،ساوه،تفرش و آشتیان که به خلجستان معروف است اقامت دارند که جمعیت آنها در سراسر ایران حدود پنجاه هزار نفر است که به زبان و گویش خلجی سخن می گویند و علی رغم محصور بودن در میان سایر اقوام ،فرهنگ و آیین خود را حفظ نموده اند. ولی متاسفانه به علت بی توجهی به غنای فرهنگی این قوم هر روز شاهد تحلیل این قوم کهن هستیم و جای تاسف دارد که ممکن است به زودی شاهد نابودی زبان و آثار فرهنگ کهن این قوم باشیم.